هر آن چیزی که باید درباره قرارداد آتی بدانید
قراردادهای آتی یکی از ابزارهای مالی کلیدی در بازارهای سرمایه هستند که به سرمایه‌گذاران و معامله‌گران این امکان را می‌دهند تا ریسک‌های مرتبط با نوسانات قیمت دارایی‌ها را مدیریت کنند. این قراردادها به عنوان توافقاتی برای خرید یا فروش دارایی‌ها در آینده با قیمت مشخص عمل می‌کنند و به افراد این فرصت را می‌دهند که از تغییرات بازار بهره‌برداری کنند. در این مطلب از رده، با قرارداد آتی آشنا خواهید شد.
قرارداد آتی (Futures) چيست؟
قرارداد آتی قراردادي است كه فروشنده براساس آن متعهد مي‌شود در سررسيد معين، مقدار معيني از کالای مشخص را به قيمتي كه الان تعيين مي‌كنند بفروشد. در مقابل، طرف ديگر قرارداد متعهد مي‌شود آن کالا را با آن مشخصات خريداري كند. براي جلوگيري از امتناع طرفين از انجام قرارداد، طرفين به صورت شرط ضمن عقد متعهد مي‌شوند مبلغي را به عنوان وجه تضمين نزد اتاق پاياپاي بگذارند و تعهد می‌دهند متناسب با تغييرات قيمت آتي اين وجه تضمين را تعديل كنند.
نکته: اتاق پاياپاي قلب هر بورس است. نقش اصلي آن اين است كه در مقابل خريدار نقش فروشنده و بالعكس، در مقابل فروشنده به عنوان خريدار عمل کند.
فهرست تمامی صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت
تاريخچه شروع معاملات آتی
در سال 1848 در شيكاگو توليدكنندگان گندم برای فروش محصولات خود نياز به بازاری داشتند تا معاملات نقدی را انجام دهند؛ يعنی گندم بدهند و در عوض پولش را بگيرند. به تدريج كشاورزان (فروشندگان) و دلالان (خريداران) تصميم به نوعی تعهد جهت دريافت وجه نقد خود در آينده گرفتند و زمينه معاملات آتی را پایه‌ریزی كردند. به این صورت که توليدكننده موافقت مي‌كرد كه محصول خود را به خريدار در تاريخ آينده (تاريخ تحويل كالا) با قيمت توافق‌شده بفروشد. درنتیجه، كشاورز از قبل می‌دانست كه وجه خود را دريافت خواهد کرد و دلال نیز از قيمت کالا باخبر مي‌شد و اين معامله برای هر دو طرف معامله سودمند بود.
اين نوع قراردادها به سرعت رايج شدند؛ تا حدی که قبل از تاريخ تحويل چندين بار دست به دست مي‌شدند. اگر دلالی احساس می‌كرد نيازی به گندم ندارد، قرارداد خود را به فردی كه گندم نياز داشت می‌فروخت. هم‌چنین، توليدكننده‌ای كه از تحويل گندم منصرف می‌شد، مي‌توانست مسئوليت تحويل واقعی گندم را به شخص ديگری منتقل كند.
اين قراردادها با اندكی تغييرات به سرعت تبديل به ابزاری حمايتی برای طرفين معامله در شرايطي كه بازار بر خلاف انتظار آن‌ها حركت می‌كرد، شدند.
معاملات آتی در ایران
در ايران، آذرماه 1384 را می‌توان به عنوان سرآغاز جشن بلوغ بازار سرمايه قلمداد كرد. در این تاريخ، طبق تصويب مجلس شورای اسلامی و بر اساس قانون جديد بازار سرمايه كه لایحه آن توسط دولت وقت به مجلس تقديم شد، طبق ماده يك (بند يازدهم) معاملات اوراق مشتقه (از جمله قراردادهای آتی کالا) در بورس شكل قانونی پيدا کرد.
نکته: به طوركلي، بازارهاي کالایی در دنيا به دو دسته تقسيم مي‌شوند. دسته اول، بازار نقدي كه کالا در آن به صورت نقدي مورد داد و ستد قرار مي‌گيرد. دسته دوم، بازار مشتقه که در آن ابزارهای مالی مبتنی بر تعهد خرید و فروش مورد داد و ستد قرار مي‌گيرد.
قرارداد آتی چگونه معامله می‌شود؟
جوهره يك قرارداد آتي قيمت تعيين‌شده در هنگام عقد قرارداد و مقدار کالای مورد معامله است. طرفين معامله متعهد به تحويل کالا و پرداخت وجه در تاريخي مشخص در آينده مي‌شوند. قرارداد آتي در بورس‌ها مورد داد و ستد قرار گرفته و شرايط قراردادها از پيش تعيين و استاندارد آن نيز تعريف شده است. در معاملات آتي ابتدا کالایی با قابليت نقدشوندگي بالا به عنوان دارایی پايه پذيرش شده و سپس مشخصات قرارداد آتي بر روي آن تعيين و تصويب می‌شود.
معرفی برترین صندوق‌های سرمایه‌گذاری
اساس تعيين قيمت معاملات آتی چگونه است؟
قيمت قرارداد آتي يک کالا در بورس از طريق تعامل نيروهاي عرضه و تقاضا در بازار طي يك جلسه معاملاتی به طور شفاف و آزاد تعين مي‌شود. لازم به ذكر است كه انتظارات مشتريان نسبت به شرايط كسب‌وكار در بازار، تغييرات قيمتي، تعدیلات فصلي و غیره نيز علاوه‌بر عوامل عرضه و تقاضاي بازار نقش مهمي را در تعيين قيمت ايفا مي‌كنند. همچنين عوامل ديگري مثل شرايط توليد، عرضه محصولات جانبي، وجود محصول نهایي در بازار، در دسترس بودن نيروي كار، ميزان موارد مصرف کالای موردنظر، حمل و نقل، نرخ بهره و هزينه فرصت سرمايه مشتريان بازار نيز نقش مهمي را در تعيين قيمت‌های آتي دارند.
معاملات آتی چه منافعی برای معامله‌گران دارد؟
برخی از منافع بازار آتي عبارتند از:
مديريت‌کردن ريسک معامله از طريق پوشش دادن آن (Hedging)
در معاملات آتي سرمايه‌گذاران مي‌توانند از قرار گرفتن دارایي‌هايشان در معرض نوسانات قيمت بازار جلوگيري کنند و با خريد و فروش به موقع قراردادهاي آتي، زيان خود را كاهش داده يا از آن جلوگيري کنند.
كمك به كشف قيمت
تقابل عرضه و تقاضا در بازار منجر به كشف قيمت خواهد شد. از اين روی به دليل حجم بالای اين‌گونه معاملات، قيمت‌هاي عادلانه و شفاف از اين بازار استخراج مي‌شود. اين شرايط درنهایت به نفع توليدكننده و مصرف‌كننده خواهد بود.
امكان نقدشوندگی بالای قرارداد آتی در دست معامله‌گر (Short Selling)
در قراردادهاي آتي براي اين كه سرمايه‌گذار قادر به فروش قرارداد آتي باشد نياز به مالك بودن آن کالا يا دارایی معين ندارد، بلكه با عمل پيش‌فروش مي‌تواند يك قرارداد آتی را در بازار بفروشد و در صورت نياز به تحويل، آن را از بازار فيزيكي تهيه کند.
استانداردشدن قراردادها
تمامی قراردادهايي كه در بورس معامله مي‌شوند، بايد استانداردهاي لازم را داشته باشند. در تمام بورس‌ها، واحد پذيرش و استاندارد کالا فعاليت دارد كه محصولات را از نظر كميت و كيفيت با استاندارد تعريف‌شده توسط سازمان بورس تطبيق مي‌دهد. بنابراين محصولاتی كه وارد بازار بورس مي‌شوند به قرارداد استاندارد تبديل مي‌شوند.
آيا بازار آتی فقط با وجود خريدار و فروشنده رونق مي‌گيرد؟
خير! گروه‌هاي ديگري هم در اين بازار فعال هستند كه بازارساز ناميده مي‌شوند. نقش بازارسازها در معاملات آتي بسيار مهم است. وجود بازارسازان در رونق بخشيدن به معاملات ضروري است و حضور آن‌ها در بورس‌ها بسيار چشم‌گير است. چنان‌چه در بازار خريداران زيادي باشند و فروشنده‌اي نباشد (بازار در حالت توقف به سر ببرد)، در اين وضعيت نقش بازارساز اين است كه به صورت فروشنده وارد بازار شود و بازار را رونق دهد.
نکته یک: بازارسازان مي‌توانند هم افراد حقيقي و هم حقوقي مثل بانك‌ها، بيمه‌ها و موسسات سرمايه‌گذاري باشند.
نکته دو: بورس هر موقع لازم بداند مي‌تواند قرارداد با بازارساز را لغو کند. البته بورس‌ها بر روي عمليات بازارسازان نظارت دارند تا چنان‌چه از انجام وظايف قانوني خود تخطي كردند قرارداد آن‌ها را لغو کنند.
آيا قرارداد آتی خطر دارد؟
قرارداد آتی خطر ندارد. معامله‌گرانی خطرناک هستند كه معامله آتي را نمي‌شناسند ولي وارد معامله آتي شده‌اند. روش تسويه را نمی‌دانند و با چگونگي پوشش ريسك آشنایي ندارند. به همین جهت، مناسب است معامله‌گران قبل از هر چيز با معاملات آتی آشنا شوند.
نکته: معاملات آتي براي معامله‌گران حرفه‌اي است. افراد عادي مادامي كه با پيچيدگي‌هاي اين ابزار معاملاتی آشنايي كامل پيدا نكرده‌اند، بهتر است وارد اين‌گونه ابزارهاي معاملاتی نشوند.
