مقایسه سرمایه‌گذاری در صندوق درآمد ثابت با سپرده بانکی
یکی از این گزینه‌های سرمایه گذاری، سپردهگذاری در بانک است که سودی تضمین‌شده و نزدیک به تورم رسمی (و نه واقعی) به همراه دارد. اما در سال‌های اخیر صندوق‌های سرمایه‌گذاری رواج پیدا کرده‌اند و توانسته‌اند رقیبی برای سپرده های بانکی باشند. اگر می‌خواهید بدانید چگونه می‌شود صندوق‌های سرمایه‌گذاری، به‌ویژه صندوق‌های درآمد ثابت، را با سپردهگذاری در بانک مقایسه کرد، در این مطلب از رده همراه‌مان باشید.
بانک‌های ایران بخش بزرگی از نقدینگی کل کشور را در قالب سپرده‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت نگهداری می‌کنند و با قواعد خاص خودشان به این سپرده‌ها سود می‌دهند. به‌طور کلی به سپرده‌های کوتاه‌مدت سود کمتری تعلق می‌گیرد و سپرده‌های بلندمدت بیشترین سود بانکی را دریافت می‌کنند. این سود معمولاً چیزی بین ۱۰ تا ۲۰ درصد بوده است که هرچند در دوره‌هایی سود قابل‌قبولی محسوب می‌شده، اما در دوره‌هایی که فنر فشرده تورم رها می‌شود، این سود نمی‌تواند ارزش سرمایه افراد را به‌خوبی حفظ کند و فقط نقش نوعی ضربه‌گیر را دارد.
به طور کلی در دوره‌هایی که نرخ تورم از نرخ سود بانکی بالاتر می‌رود، جذابیت سپردهگذاری در بانک کم می‌شود و صاحبان این سپرده‌ها به دنبال گزینه‌های سرمایه‌گذاری جذاب‌تر می‌گردند. در یکی دو دهه گذشته، یکی از این گزینه‌ها مؤسسات مالی و اعتباری بودند که تلاش می‌کردند با چند درصد سود بیشتر نقدینگی این افراد را جمع‌آوری کنند. البته بعدتر معلوم شد این مؤسسه‌ها نوعی بازی پانزی راه انداخته‌اند و سودی که می‌دهند از محل سرمایه‌گذاری‌های معقول نیست و در نهایت بساط تعدادی از آن‌ها جمع شد.
گزینه دیگری که در سال‌های اخیر مطرح شده، صندوق‌های سرمایه‌گذاری است که سعی می‌شود عملکرد به‌نسبت شفافی داشته باشند و روی ترکیب دارایی‌هایشان نظارت کافی وجود داشته باشد. پایه و اساس صندوق‌های سرمایه‌گذاری بورس است و این صندوق‌ها با خریدوفروش انواع اوراق بهادار (اوراق مشارکت دولتی، سهام، حق تقدم خرید سهام، اختیار معامله و غیره) بازدهی کسب می‌کنند.
یکی از دلایلی که مردم عادی در بورس سرمایه‌گذاری نمی‌کنند ریسک بالای این بازار است. اما واقعیت این است که همه بخش‌های این بازار ریسک بالا ندارد و گزینه‌های «بدون ریسک» زیادی هم در آن پیدا می‌شود. اصلی‌ترین گزینه بدون ریسک در بورس انواع اوراق دولتی است که سود تضمین‌شده دارند، زیرا سودشان را دولت تضمین کرده و موظف است در سررسید این اوراق سودشان را بپردازد. خریدوفروش اوراق دولتی شاید برای افراد عادی کار آسانی نباشد، اما ابزارهایی مانند صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، امکان سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در این اوراق را فراهم کرده است.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک به ۳ دسته تقسیم می‌شوند:
- صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام
- صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختلط
- صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت
در بین این صندوق‌ها، صندوق‌های درآمد ثابت به دلیل ترکیب دارایی‌هایشان، ریسک خاصی ندارند و بهترین رقیب سپرده‌های بانکی به شمار می‌آیند. این صندوق‌ها طبق اساسنامه‌ای که دارند موظفند ۷۵ تا ۹۵ درصد از ترکیب دارایی‌هایشان را به اوراق با درآمد ثابت اختصاص بدهند.
نکته: بیشتر صندوق‌ها هم برای کنترل میزان ریسک‌شان، معمولا کمتر از ۱۵درصد از دارایی‌هایشان را به دارایی‌های بورسی اختصاص می‌دهند.
بخش عمده این اوراق را هم از اوراق دولتی تشکیل می‌شود و بزرگ‌ترین ریسکی این اوراق را تهدید می‌کند، ریسک ورشکستگی دولت و نقدنشدن‌شان در سررسید مشخص است. دقت کنید که چنانچه دولت ورشکست شود، بانک‌ها هم عملاً ورشکسته خواهند بود و از این لحاظ، تفاوتی بین سرمایه‌گذاری در اوراق دولتی و سپردهگذاری در بانک وجود ندارد.
در تصویر زیر ترکیب دارایی‌های یک صندوق درآمد ثابت را مشاهده می‌کنید. این نمودار نشان می‌دهد که چیزی در حدود ۸۳ درصد از دارایی‌های این صندوق به اوراق مشارکت و سپرده بانکی اختصاص یافته است.
بازدهی صندوق‌های درآمد ثابت در یک سال گذشته (1400) به چه صورت بوده است؟
در حال حاضر ۹۱ صندوق درآمد ثابت در بازار سرمایه ایران فعالیت می‌کنند که میانگین بازدهی‌شان طی یک سال گذشته ۲۱٫۲ درصد بوده است. تعدادی از این ۹۱ صندوق، کمتر از یک سال است که فعالیت‌شان را شروع کرده‌اند و از بین صندوق‌هایی که بیش از یک سال از آغاز فعالیت‌شان می‌گذرد، بازدهی سالانه ۱۰ صندوق کمتر از ۱۵درصد بوده است. در مقابل، ۲۴ صندوق هم بوده‌اند که بیشتر از ۲۰درصد سود سالانه ساخته‌اند.
نکته: برای انتخاب صندوق مناسب جهت سرمایه‌گذاری، خوب است به تداوم و ثبات سودسازی آن صندوق دقت کنیم. صندوق‌های درآمد ثابتی که بازدهی‌شان همراه با نوسان نباشد گزینه‌های بهتری برای سرمایه‌گذاری محسوب می‌شوند.
چرا سود بعضی از صندوق‌های درآمد ثابت نوسان دارد؟
بعضی از صندوق‌های درآمد ثابت حد نصاب سرمایه‌گذاری در سهام و حق تقدم را رعایت نمی‌کنند و بیشتر از آن چیزی که باید سهام می‌خرند. حتی ممکن است بعضی از صندوق‌ها بخش عمده دارایی‌های سهامی‌شان را به سهام چند شرکت خاص اختصاص بدهند. در این حالت، نوسان‌های بورس (یا سهام چند شرکت خاص) تأثیر زیادی بر بازدهی صندوق خواهد داشت. چنین صندوق‌هایی ممکن است در ماه‌هایی که بورس صعودی می‌شود، سودی معادل سود سالانه ۴۰ درصد هم بسازند. اما در مقابل، در دوره‌های رکودی یا نزولی بورس، سودسازی صندوق هم افت می‌کند و ممکن است به ۱۰ درصد یا کمتر هم برسد.
اگرچه نوسان سود در بین صندوق‌های درآمد ثابت رایج نیست، اما دقت به سابقه صندوق و ترکیب دارایی‌های آن می‌تواند نشان بدهد که سود صندوق در آینده هم دستخوش نوسان خواهد بود یا نه.
مقایسه صندوق درآمد ثابت با بانک
1.مدارک مورد نیاز برای سرمایه‌گذاری
برای سرمایه گذاری در صندوق درآمد ثابت باید در سامانه سجام نام‌نویسی کنید و کد سجام خود را دریافت کنید. سپس با همراه داشتن مدارکی هویتی مانند شناسنامه، کارت ملی و کد سجام به یکی از شعبه‌های شرکت‌های سرمایه‌گذاری یا کارگزاری‌هایی که مدیر صندوق هستند، مراجعه کنید. این در حالی است که برای افتتاح حساب سپرده بانکی کافی است با شناسنامه به بانک مورد نظر رفته و اقدام به افتتاح حساب کنید.
2.شفافیت و گزارش‌دهی
سیستم بانکی معمولا از ارائه گزارش قطعی به سرمایه‌گذاران اجتناب می‌کند. بنابراین سرمایه‌گذار نمی‌تواند از این که سپرده بانکی او دقیقا در چه زمینه‌ای سرمایه‌گذاری شده مطلع شود. اما به طور کلی بانک‌ها ممکن است سپرده‌های خود را در قالب تسهیلات و وام به متقاضیان پرداخت کنند و یا در پروژه‌های عمرانی و تولیدی، سهام شرکت‌ها، اوراق درآمد ثابت و غیره قرار دهند. بنابراین با توجه به گسترده بودن فضای سرمایه‌گذاری، از مشخصات سبد دارایی و شیوه سوددهی آن‌ها در بانک اطلاعات دقیقی در دست نیست. اما صندوق‌های سرمایه‌گذاری درآمد ثابت برای ارائه گزارش مداوم به سرمایه‌گذاران خودشان ملزم شده‌اند.
بنابراین پس از خرید واحدهای صندوق درآمد ثابت، سرمایه‌گذار از اطلاعاتی مانند سود و زیان دارایی، ترکیب دارایی و جزئیات سبد سرمایه‌گذاری صندوق مطلع خواهد شد. صندوق درآمد ثابت بخش زیادی از دارایی خود را به اوراق درآمد اختصاص می‌دهد که می‌توانید اطلاعات آن را در سایت اصلی صندوق مورد نظر به طور کامل مشاهده کنید.
3.میزان سود
در ایران، سقف سود سپرده‌های بانکی را شورای پول و اعتبار تعیین می‌کند. شورای پول و اعتبار عالی‌ترین مرجع نظام بانکی کشور است و ریاست آن را رئیس بانک مرکزی به عهده دارد. در حال حاضر، شورای پول و اعتبار سقف نرخ سود علی‌الحساب سپرده‌های سرمايه‌گذاری نزد بانک‌ها را به شرح زیر تعيين کرده است:
- سپرده سرمايه‌گذاری کوتاه‌مدت عادی: 10 درصد
- سپرده سرمايه‌گذاری کوتاه‌مدت ويژه سه‌ماهه: 12 درصد
- سپرده سرمايه‌گذاری کوتاه‌مدت ويژه شش‌ماهه: 14 درصد
- سپرده سرمايه‌گذاری با سررسيد يک سال: 16 درصد
- سپرده سرمايه‌گذاری با سررسيد دو سال: 18 درصد
درست است که بعضی از بانک‌ها تلاش می‌کنند با روش‌های خاصی میزان سود پرداختی‌شان را کمی افزایش بدهند و جذابیت بیشتری برای سپرده‌گذاران ایجاد کنند، ولی همان‌طور که در فهرست بالا می‌بینید، بالاترین سود بانکی مصوب ۱۸ درصد است که به سپرده‌های دوساله تعلق می‌گیرد. نکته هم اینجاست که معمولا امکان واریز به این حساب‌ها وجود ندارد و برداشت پیش از موعد با نرخ شکست همراه است.
در طرف مقابل، سودی که صندوق‌های درآمد ثابت به سرمایه‌گذاران می‌پردازند، گرچه نزدیک به سود بانکی است، ولی معمولا چند درصد بیشتر است. اما وقتی صحبت از سود بدون ریسک باشد، این تفاوت بسیار مهم می‌شود.
در سال‌های اخیر، سود مصوب بانکی، طبق جدولی که در سایت بانک مرکزی وجود دارد، بین ۱۰ تا ۱۹ درصد بوده است. اما سودی که صندوق‌های درآمد ثابت ساخته‌اند تا ۲۸ درصد هم رسیده است. ضمن اینکه میانگین سوددهی صندوق‌های درآمد ثابت طی یک سال اخیر کمی بیشتر از ۲۲ درصد بوده است.
نکته: سود صندوق‌های سرمایه‌گذاری روزشمار است و هر زمان که بخواهید می‌توانید میزان سرمایه‌گذاری‌تان در صندوق را تغییر بدهید. ولی اگر بخواهید از سپرده‌های بلندمدت بانکی برداشت کنید، سود کمتری دریافت خواهید کرد. ضمن اینکه معمولا امکان واریز پول به این حساب‌ها هم وجود ندارد. در مقابل، این امکان وجود دارد که با سود حاصل از سرمایه‌گذاری در صندوق، یا با پس‌اندازهای دیگرتان، واحدهای بیشتری در آن صندوق بخرید و سقف سرمایه‌گذاری‌تان را به مرور افزایش بدهید.
4.نحوه پرداخت سود
سوددهی هر دو به صورت پرداخت سود نقدی در بازه‌های زمانی مختلف است. اصولا دوره تقسیم سود بیشتر صندوق‌های درآمد ثابت یک‌ماهه است، اما تعداد اندکی از آن‌ها دوره تقسیم سود سه‌ماهه یا شش‌ماهه دارند. بعضی از صندوق‌های درآمد ثابت هم تقسیم سود ندارند و سودشان از طریق افزایش قیمت واحدهای سرمایه‌گذاری این صندوق‌ها به دست می‌آید. در خصوص بانک‌ها نیز، سود سپرده‌ها در بازه‌های زمانی ماهانه به صورت مشخص و توافق شده پرداخت می‌شود.
نکته: اگر می‌خواهید در صندوق‌های درآمد ثابت سرمایه‌گذاری کنید، حتما به دوره تقسیم سود صندوق توجه کنید. چنانچه می‌خواهید سودتان ماه‌به‌ماه پرداخت شود، حتما سراغ صندوق‌هایی بروید که دوره تقسیم سودشان یک‌ماهه است.
5.نقدشوندگی
سپرده‌های بانکی نقدشوندگی بالایی دارند و دارندگان این حساب‌ها در لحظه به پول‌شان در بانک دسترسی دارند. اما واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق‌ها با این که نقدشوندگی بسیار بالایی دارند، به اندازه سپرده‌های بانکی نقدشونده نیستند.
به طور کلی، سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری به دو روش انجام می‌گیرد: صدور و ابطال و معامله در بورس. در روش اول، بعد از ثبت درخواست ابطال، معمولا دو تا چهار روز کاری طول می‌کشد تا مبلغ حاصل از ابطال واحدها به حساب سرمایه‌گذار واریز شود. در حالت معامله در بورس هم باید واحدهای صندوق‌تان را در ساعت‌های کاری بورس بفروشید و وجه آن را از حساب‌تان نزد کارگزاری برداشت کنید. در این حالت هم پس از فروش واحدها، معمولا یک روز کاری طول می‌کشد تا پول به حساب سرمایه‌گذار واریز شود.
قابلیت نقدشوندگی صندوق‌های سرمایه‌گذاری را می‌شود با نقدشوندگی سپرده‌های بانکی مقایسه کرد و تنها تفاوت‌شان همین زمان دسترسی به اصل سرمایه است که در صندوق‌های سرمایه‌گذاری معمولا بین یک تا ۳ روز کاری طول می‌کشد.
6.ترکیب دارایی
صندوق‌های درآمد ثابت بخش بزرگی از سرمایه شما را به اوراق درآمد ثابت که اغلب زیرمجموعه بخش‌های دولتی هستند، اختصاص می‌دهند. به همین جهت اصلی‌ترین ریسکی که این صندوق‌ها دارند، ریسک ورشکستگی دولت و ناتوانی در نقد کردن اوراق است که در این صورت بانک‌ها هم ورشکسته خواهند شد. بنابراین ترکیب دارایی صندوق درآمد ثابت، به‌گونه‌ای است که کم‌ترین ریسک را برای شما خواهد داشت.
- نحوه مدیریت
صندوق‌های درآمد ثابت، ابزاری برای سرمایه‌گذاری غیرمستقیم برای گروهی از افراد است که تخصص لازم برای فعالیت مستقیم در بازار سرمایه ندارند و دارایی‌شان را به افرادی متخصص و خبره می‌سپارند. بنابراین دارایی شما در صندوق درآمد ثابت توسط گروهی باتجربه مدیریت می‌شود که به صورت حرفه‌ای به دنبال کسب حداکثر سود ممکن هستند. این در حالی است که مدیریت سرمایه شما در بانک به صورت کاملا دستوری و در خفا مدیریت می‌شود و خلاقیت و مدیریت فردی در سرمایه‌گذاری در بانک، معنایی ندارد.
8.ضمانت
بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به طور کاملا جدی بر فعالیت بانک‌ها نظارت دارد و سرمایه شما نزد بانک همواره امن است. با این حال اتفاقات ناگوار بسیاری برای سرمایه افراد در بانک‌ها رخ داده است و شرایطی که در آن بانک قادر به تحویل سرمایه نبوده است. تفاوتی در سرمایه‌گذاری بانک و صندوق درآمد ثابت وجود دارد و این تفاوت وجود رکن ضامن در صندوق‌های درآمد ثابت است. رکن ضمانت، نگرانی شما را از بابت نقد کردن واحدهای صندوق از بین می‌برد.
صندوق درآمد ثابت اصلا به درد نمی خوره وقوی دقت کردم دیدم از اصل پولم کم میکنه وبه عنوان سود بهم میده بعد از یک سال ونیم حدود ۲۵ میلیون از اصل پولم کم شد و همین مقدار رو به عنوان سود بهم داده بود خودتون نتیجه بگیرید
یعنی جمع پولت تغییر نکرد