تغییر محاسبه سود سپرده‌های بانکی جدی است؟
به تازگی بانک مرکزی طی بخشنامه‌ای به بانک‌ها اعلام کرده است که سود سپرده‌های افرادی که پیش از اول بهمن 1397 حساب سپرده افتتاح کرده‌اند، به صورت روزشمار محاسبه شود. اما چرا این بخشنامه مهم است؟ در سال 1397، نظام بانکی ایران شاهد تغییر مهمی در نحوه محاسبه سود سپرده‌های بانکی بود. این تغییر که از سوی بانک مرکزی اعلام شد، نحوه محاسبه سود سپرده‌های کوتاه‌مدت را از روش روزشمار به ماه‌شمار تغییر داد. این تصمیم با هدف کاهش هزینه‌های بانک‌ها و افزایش سودآوری آن‌ها گرفته شد، اما از سوی دیگر، تأثیراتی بر سپرده‌گذاران و اقتصاد کلان کشور نیز داشت. در این مطلب از رده، به بررسی ابعاد مختلف این تغییر، دلایل اجرای آن و پیامدهای آن برای بانک‌ها، سپرده‌گذاران و اقتصاد ایران می‌پردازیم.
پیشینه محاسبه سود سپرده‌های بانکی در ایران
قبل از ورود به بحث تغییر سال 1397، لازم است نگاهی به پیشینه محاسبه سود سپرده‌های بانکی در ایران بیندازیم. در سال‌های گذشته، بانک‌ها در ایران از دو روش اصلی برای محاسبه سود سپرده‌ها استفاده می‌کردند: روش روزشمار و روش ماه‌شمار.
روش سود روزشمار
در این روش، سود سپرده بر اساس تعداد روزهایی که پول در حساب باقی می‌ماند محاسبه می‌شد. به عبارت دیگر، هر روزی که پول در حساب سپرده باشد، سود آن روز به حساب اضافه می‌شود. این روش برای سپرده‌گذاران جذاب بود، زیرا حتی اگر پول را برای مدت کوتاهی در حساب نگه می‌داشتند، سود آن روزها را دریافت می‌کردند.
روش سود ماه‌شمار
در این روش، سود سپرده بر اساس تعداد ماه‌هایی که پول در حساب باقی می‌ماند محاسبه می‌شد. اگر سپرده‌گذار پول خود را برای کمتر از یک ماه در حساب نگه می‌داشت، سودی به آن تعلق نمی‌گرفت. این روش بیشتر به نفع بانک‌ها بود، چون هزینه‌های کمتری برای پرداخت سود متحمل می‌شدند.
نکته: تا پیش از سال 1397، بیشتر بانک‌ها از روش روزشمار برای محاسبه سود سپرده‌های کوتاه‌مدت استفاده می‌کردند. این روش برای سپرده‌گذاران جذاب بود و باعث می‌شد افراد بیشتری پول خود را در بانک‌ها نگه دارند. اما از طرف دیگر، این روش برای بانک‌ها هزینه‌بر بود، چون حتی اگر پول برای مدت کوتاهی در حساب باقی می‌ماند، بانک موظف بود سود آن را پرداخت کند.
تغییر روش محاسبه سود از روزشمار به ماه‌شمار در سال 1397
در سال 1397، بانک مرکزی ایران تصمیم گرفت روش محاسبه سود سپرده‌های کوتاه‌مدت را از روزشمار به ماه‌شمار تغییر دهد. این تصمیم با هدف کاهش هزینه‌های بانک‌ها و افزایش سودآوری آن‌ها گرفته شد. بر اساس این تغییر، اگر سپرده‌گذار پول خود را برای کمتر از یک ماه در حساب نگه می‌داشت، سودی به آن تعلق نمی‌گرفت. تنها در صورتی که پول برای یک ماه کامل در حساب باقی می‌ماند، سود آن ماه به حساب اضافه می‌شد.
این تغییر به طور مستقیم بر سپرده‌گذاران تأثیر گذاشت. افرادی که عادت داشتند پول خود را برای مدت کوتاهی در حساب‌های کوتاه‌مدت نگه دارند، دیگر سودی دریافت نمی‌کردند. این موضوع باعث شد تا برخی از سپرده‌گذاران به دنبال گزینه‌های دیگر برای سرمایه‌گذاری باشند.
دلایل تغییر روش محاسبه سود
تغییر روش محاسبه سود سپرده‌های کوتاه‌مدت از روزشمار به ماه‌شمار دلایل متعددی داشت که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
کاهش هزینه‌های بانک‌ها: روش روزشمار برای بانک‌ها هزینه‌بر بود، چون حتی اگر پول برای مدت کوتاهی در حساب باقی می‌ماند، بانک موظف بود سود آن را پرداخت کند.
کنترل نقدینگی: یکی از اهداف بانک مرکزی از این تغییر، کنترل نقدینگی در اقتصاد بود. با کاهش جذابیت سپرده‌های کوتاه‌مدت، بانک مرکزی امیدوار بود که بخشی از نقدینگی موجود در بازار به سمت سرمایه‌گذاری‌های مولدتر هدایت شود.
افزایش ثبات مالی بانک‌ها: با کاهش هزینه‌های سود پرداختی، بانک‌ها توانستند وضعیت مالی خود را بهبود ببخشند و ثبات بیشتری در سیستم بانکی ایجاد کنند.
هم‌سویی با استانداردهای بین‌المللی: در بسیاری از کشورهای جهان، روش ماه‌شمار برای محاسبه سود سپرده‌های کوتاه‌مدت استفاده می‌شود. این تغییر باعث شد تا نظام بانکی ایران به استانداردهای بین‌المللی نزدیک‌تر شود.
پیامدهای تغییر روش محاسبه سود
تغییر روش محاسبه سود سپرده‌های کوتاه‌مدت از روزشمار به ماه‌شمار پیامدهای مختلفی برای بانک‌ها، سپرده‌گذاران و اقتصاد ایران داشت. در ادامه به بررسی این پیامدها می‌پردازیم.
تأثیر بر بانک‌ها
تغییر روش محاسبه سود به نفع بانک‌ها بود، چون هزینه‌های آن‌ها را کاهش داد. با حذف سود روزشمار، بانک‌ها دیگر مجبور نبودند برای پول‌هایی که برای مدت کوتاهی در حساب‌ها باقی می‌ماندند، سود پرداخت کنند. این موضوع باعث افزایش سودآوری بانک‌ها و بهبود وضعیت مالی آن‌ها شد.
تأثیر بر سپرده‌گذاران
برای سپرده‌گذاران، این تغییر چندان خوشایند نبود. افرادی که عادت داشتند پول خود را برای مدت کوتاهی در حساب‌های کوتاه‌مدت نگه دارند، دیگر سودی دریافت نمی‌کردند. این موضوع باعث شد تا برخی از سپرده‌گذاران به دنبال گزینه‌های دیگر برای سرمایه‌گذاری باشند، مانند خرید سهام، اوراق مشارکت یا سرمایه‌گذاری در بازار مسکن.
تأثیر بر اقتصاد کلان
تغییر روش محاسبه سود سپرده‌ها تأثیراتی نیز بر اقتصاد کلان کشورمان داشت. از یک سو، این تغییر باعث کاهش نقدینگی در دسترس بانک‌ها شد، چون برخی از سپرده‌گذاران پول خود را از حساب‌های کوتاه‌مدت خارج کردند. از سوی دیگر، این تغییر باعث هدایت بخشی از نقدینگی به سمت بازارهای دیگر مانند بورس یا مسکن شد.
ابهامات و مشکلات مصوبه تغییر محاسبه سود سپرده‌ها
یکی از چالش‌های مهمی که در پی تغییر روش محاسبه سود سپرده‌های بانکی از روزشمار به ماه‌شمار به وجود آمد، بحث قراردادهای قبلی بین مشتریان و بانک‌ها بود. قبل از تغییر قانون در سال 1397، بسیاری از مشتریان با بانک‌ها قراردادهایی امضا کرده بودند که بر اساس آن، سود سپرده‌های کوتاه‌مدت به روش روزشمار محاسبه می‌شد. این قراردادها به عنوان توافقات رسمی بین بانک و مشتری، تعهداتی را برای هر دو طرف ایجاد می‌کرد.
با تغییر قانون و ابلاغ دستورالعمل جدید از سوی بانک مرکزی، این سؤال مطرح شد که «آیا بانک‌ها می‌توانند به صورت یک‌جانبه شرایط قراردادهای قبلی را تغییر دهند؟» این موضوع از نظر حقوقی چالش‌برانگیز بود، چون قراردادها پس از امضا، برای هر دو طرف لازم‌الاجرا هستند و تغییر آن‌ها نیاز به توافق مجدد طرفین دارد. با این حال، بانک‌ها با استناد به دستورالعمل بانک مرکزی، روش محاسبه سود را تغییر دادند و این موضوع باعث اعتراض برخی از مشتریان شد. بسیاری از مشتریان که بر اساس قراردادهای قبلی انتظار دریافت سود روزشمار را داشتند، با تغییر شرایط موافقت نکردند و از بانک‌ها شکایت کردند.
بانک مرکزی به عنوان نهاد ناظر، تلاش کرد تا با ارائه توضیحات و راهنمایی‌های بیشتر، ابهامات موجود را برطرف کند. با این حال، برخی از مشتریان همچنان معتقد بودند که تغییر شرایط قراردادهای قبلی بدون رضایت آن‌ها، اقدام غیرمنصفانه‌ای بوده است. با توجه به ادامه‌دار شدن این نارضایتی‌ها، برخی از دستگاه‌های تصمیم‌گیرنده به این موضوع ورود کردند و بانک مرکزی ملزم به اصلاح دستورالعمل قبلی شد.
مطابق با بخشنامه جدید ابلاغ‌شده بانک مرکزی در تاریخ 22 دی ماه 1403، بانک‌ها ملزم شدند به سپرده‌گذارانی که قبل از تاریخ 1397/11/1 حساب سپرده‌گذاری کوتاه‌مدت عادی خود را افتتاح کرده‌اند، سود را به صورت روزشمار پرداخت کنند.
