آیا طرح علی کریمی در تحریم خرید طلا و دلار اثربخش است؟

کمپین‌های تحریم خرید نوعی مبارزه مدنی با بحران‌های اقتصادی نظیر گرانی است. برخی از این کمپین‌ها تاثیرات کوتاه‌مدت دارند و برخی می‌توانند اثرات بلندمدت خود را بر پیکره اقتصاد برجای بگذارند. منتها اثر تحریم خرید برای هر کالا ویژگی‌های خاص خود را دارد.
مثلاً اگر کالای تحریمی از نوع کالای مصرفی و تاریخ‌دار باشد، قاعدتاً تحریم‌های نخریدن در کوتاه‌مدت اثرگذار خواهد بود. مثلاً اگر تحریم نخریدن نان، مرغ و یا شیر راه بیفتد، این موضوع قطعاً جواب می‌دهد. چون اجناسی که به‌سرعت ممکن است فاسد شوند و قابلیت نگهداری کمی دارند. به همین دلیل عرضه‌کنندگان را مجبور می‌کند که با کاهش قیمت‌ها، اجناس را به فروش برسانند وگرنه دچار ضرر زیادی می‌شوند. این نوع کالاها، کالاهایی هستند که عموم مردم در هر سطح مالی به آن نیاز دارند.
 

اما در مورد کالاهایی مانند طلا و ارز، بررسی وضعیت به این سادگی نیست. زیرا در اقتصاد به طلا و دلار، در اصطلاح «پناهگاه‌های امن» گفته می‌شود و افراد برای سرمایه‌گذاری در هنگام احساس خطر، به سراغ این دو مورد می‌روند. زیرا طلا و ارز (به خصوص دلار) خاصیت نقدشوندگی بالایی دارند و هر کسی با هر سرمایه‌ای، (حتی یک میلیون تومان) می‌تواند در آن سرمایه‌گذاری کند.
این موضوع در علم اقتصاد از شاخصی به نام «شاخص ترس» نشئات می‌گیرد. یعنی وقتی در جامعه‌ای ترسی از یک بحران به وجود می‌آید، سرمایه‌ها معمولاً به سمت طلا می‌روند تا بتوانند ارزش خود را حفظ کنند. زیرا هیچ حوزه دیگری به اندازه حوزه طلا برای سرمایه‌گذاری امن و مطمئن نیست و کمترین ریسک را برای افراد به دنبال دارد. از این رو افراد با نخریدن طلا، عملاً سرمایه خود را در معرض خطر قرار داده‌اند.
 

از طرفی دیگر باید به این نکته توجه کنید که بخش مهمی از قیمت طلا به طور مستقیم از قیمت جهانی آن تأثیر می‌پذیرد. همین شرایط برای دلار آمریکا هم وجود دارد. دلار آمریکا به دلیل اعتبار بسیار زیادی که دارد، تقریباً شرایطی مشابه با طلا پیدا کرده و به نوعی این ارز پشتوانه اقتصاد جهانی است.
حتی جنگ اقتصادی که در دنیا به‌خصوص در برخی کشورها مانند چین وجود دارد، به دلیل این است که جلوی رشد سرسام‌آور دلار گرفته و قدری باعث متوازن‌تر شدن بازارهای ارزی شود. لذا مقداری از نوسانات دلار و طلا در سطح جهانی به همین موضوع برمی‌گردد. اگر کسی در دو سه سال گذشته روند نوسانات را دنبال کرده باشد، متوجه شده است که طلای جهانی افزایش قیمت داشته که این امر ناشی از جنگ اقتصادی در سطح جهان بوده است.
 

اما شرایط اقتصادی در ایران با سایر کشورها، به خصوص کشورهای توسعه‌یافته متفاوت است. اولاً طلا در کشور ما به‌صورت دو عاملی تغییر می‌کند. یعنی هم از کاهش و افزایش قیمت دلار تأثیر می‌پذیرد و هم از افزایش و کاهش قیمت طلای جهانی! علاوه بر این ما در بازار ایران پدیده‌ای به اسم حباب قیمتی هم داریم (که اصولاً در بازار طلا همیشه وجود دارد) و این حباب گاهی مثبت و گاهی منفی است.
این حباب در اثر مجموعه حرکات بزرگان بازار رخ می‌دهد. بزرگان بازار شامل 20 درصد از افراد و یا کسب‌وکارهایی است 80 درصد سرمایه در گردش بازار را در دست دارند. حال اگر بزرگان بازار در حال خرید مثلاً طلا باشند، حباب منفی و در زمانی که در حال عرضه طلا باشند حباب مثبت ایجاد می‌شود. بنابراین این عرضه و تقاضا در سطح بالا و بزرگان دیده می‌شود نه در سطح عرضه و تقاضای عمومی.
نمونه جالب آن چندی پیش در خبرها منتشر شد که ناصر سراج، رئیس سازمان بازرسی کل ایران گفته بود که 27 خرداد 97 در مجموع 7 میلیون و 600 هزار ثبت‌نام سکه در سامانه بانک مرکزی ثبت شده است که تنها پنجاه نفر، پنج درصد این سکه‌ها را خریداری کردند.
به همین دلیل ما در این بازار باید دقت کنیم که با یک جامعه 20-80 طرف هستیم. 80 درصد عموم مردم که صاحب 20 درصد سرمایه‌ها هستند و 20 درصدی که صاحب 80 درصد سرمایه هستند و در بازار به‌شدت اثرگذارند.
 

حال به سؤال اصلی خود برگردیم که آیا کمپین تحریم خرید طلا و دلار اثربخش است؟ برای پاسخ به این سؤال باید بررسی کنیم که آیا 20 درصد افراد اثرگذار در آن شرکت می‌کنند؟ اگرچه آمار رسمی در این زمینه وجود ندارد؛ اما با توجه به شناختی که از بازار وجود دارد باید بگوییم این 20 درصد در این کمپین‌ها شرکت نمی‌کنند.
لذا اگر فرض را بر این بگذاریم که تمام 80 درصد عموم مردم در کمپین شرکت کرده و خرید طلا و دلار را تحریم کنند، کاهش قیمت در اثر تحریم خرید این دو در بهترین حالت تنها 20 درصد اثرگذار است که رقم قابل‌توجهی نیست. نکته مهم اینجاست که مردم با تحریم خرید طلا و دلار، عملاً سرمایه‌های خود را در معرض خطر بیشتری قرار می‌دهند.
به همین دلیل این کمپین‌ها شاید در کوتاه‌مدت بتوانند اثری اندک بگذارد، اما در شرایط کلی بازار، تفاوت چشمگیری ایجاد نمی‌کنند. زیرا اثر اصلی را مجموعه سیاست‌های دولت و همچنین فعالیت‌های افراد و کسب‌وکارهای تأثیرگذار بر این موضوع می‌گذارند.
همچنین مسائل سیاسی مانند تحریم‌ها و مشکلات نقل و انتقال ارز هم به این نوع بحران‌ها دامن می‌زند که با حل‌وفصل آن‌ها قطعاً شاهد آرامش بیشتری در بازارهای طلا و ارز و سایر بازارها خواهیم بود.
 
یکی از بهترین پیشنهادها در چنین مواقعی، فعالیت در بازارهایی مثل بورس و بازار آتی سکه است. این بازارها، موازی با بازارهای سکه و دلار فیزیکی هست و مردم می‌توانند علاوه بر اطمینان بیشتری که این بازارها نسبت به بازارهای متزلزل دیگر دارد، با سرمایه‌گذاری، به تولید کشور کمک کنند و به ارزش دارایی خود بیفزایند و هم‌زمان از بحران در بازارهای فیزیکی دور بمانند.

عبدالحکیم بائی
تحلیل‌گر و معامله‌گر بازارهای مالی