نرخ ذخیره قانونی بانک چیست و چرا اهمیت دارد؟

نرخ سپرده قانونی یا نرخ ذخیره قانونی، درصدی از سپرده‌های بانکی است که بانک‌ها موظفند نزد بانک مرکزی نگهداری کنند. این نرخ به عنوان یکی از ابزارهای سیاست پولی برای کنترل نقدینگی و تورم استفاده می‌شود. به زبان ساده، نرخ سپرده قانونی به بانک‌ها می‌گوید که چه مقدار از پول مشتریانشان را نمی‌توانند به عنوان وام یا سرمایه‌گذاری استفاده کنند و باید به صورت ذخیره نزد بانک مرکزی نگه دارند.

به عنوان مثال: فرض کنید شما 100 میلیون تومان در یک بانک سپرده‌گذاری می‌کنید. اگر نرخ ذخیره قانونی 10 درصد باشد، بانک باید 10 میلیون تومان از این پول را نزد بانک مرکزی نگه دارد و فقط 90 میلیون تومان را می‌تواند برای وام‌دهی یا سرمایه‌گذاری استفاده کند.

نرخ سپرده قانونی در ایران 

در ایران مطابق قوانین پولی و بانکی نسبت سپرده قانونی بین 10 و 30 درصد است. بانک مرکزی ممکن است بر حسب ترکیب و نوع فعالیت بانک‌ها نسبت‌های متفاوتی برای آن تعیین کند. در حال حاضر نرخ ذخیره قانونی بانک‌ها ایران بین 10 تا 13 درصد تعیین شده است.

مزیت تعیین نرخ سپرده قانونی بانک‌ها برای مردم

• حفظ امنیت سپرده‌ها: با نگهداری بخشی از سپرده‌ها نزد بانک مرکزی، امنیت سپرده‌های مردم افزایش می‌یابد. در صورت بروز مشکلات مالی برای بانک‌ها، این سپرده‌ها به عنوان یک پشتوانه عمل می‌کنند و از دست رفتن کامل سپرده‌ها جلوگیری می‌شود.
• حمایت از اقتصاد در شرایط بحرانی: در شرایط اقتصادی خاص، مانند دوران رکود یا بحران‌های مالی، بانک مرکزی می‌تواند نرخ سپرده قانونی را کاهش دهد تا بانک‌ها بتوانند وام‌های بیشتری ارائه دهند و اقتصاد را تحریک کنند. این کار می‌تواند به ایجاد شغل و افزایش فعالیت‌های اقتصادی کمک کند.
• پایداری سیستم بانکی: نرخ سپرده قانونی به عنوان یک ابزار برای اطمینان از پایداری و سلامت سیستم بانکی استفاده می‌شود. با نگهداری بخشی از سپرده‌ها نزد بانک مرکزی، بانک‌ها در مواجهه با بحران‌های مالی مقاوم‌تر می‌شوند و احتمال ورشکستگی آن‌ها کاهش می‌یابد. این امر به افزایش اعتماد مردم به سیستم بانکی کمک می‌کند.
• مدیریت نقدینگی: بانک مرکزی با تنظیم نرخ سپرده قانونی می‌تواند نقدینگی موجود در اقتصاد را مدیریت کند. در شرایطی که نقدینگی بیش از حد باشد، افزایش این نرخ می‌تواند به کاهش نقدینگی و جلوگیری از ایجاد حباب‌های اقتصادی کمک کند.
  
• کنترل تورم: یکی از مهم‌ترین مزایای تعیین نرخ سپرده قانونی، کنترل تورم است. با افزایش این نرخ، بانک مرکزی می‌تواند نقدینگی را کاهش دهد و از افزایش بیش از حد قیمت‌ها جلوگیری کند. این کار به ثبات قیمت‌ها و حفظ قدرت خرید مردم کمک می‌کند.

ارز نیمایی چیست و چرا قیمت آن از ارز بازار آزاد کمتر است؟

چرا برخی بانک‌ها از تعیین درصد‌های بالا از این نرخ خوشحال نمی‌شوند؟

• کاهش توان وام‌دهی: وقتی نرخ سپرده قانونی بالا باشد، بانک‌ها مجبورند بخش بیشتری از پول مشتریانشان را نزد بانک مرکزی نگه دارند. این یعنی پول کمتری برای وام دادن به مشتریان باقی می‌ماند. بانک‌ها از وام دادن سود می‌برند، پس وقتی پول کمتری برای وام دادن داشته باشند، سودشان هم کمتر می‌شود.

• هزینه‌های اضافی: بانک‌ها باید بخشی از پول مشتریانشان را بدون بهره نزد بانک مرکزی نگه دارند. این یعنی پولی که می‌توانست برای بانک سودآور باشد، بدون هیچ سودی در بانک مرکزی باقی می‌ماند. این موضوع برای بانک‌ها هزینه‌بر است و باعث کاهش سودآوری آن‌ها می‌شود.

• کاهش رقابت‌پذیری: وقتی بانک‌ها پول کمتری برای وام دادن داشته باشند، نمی‌توانند به مشتریان خود وام‌های جذاب و با شرایط خوب ارائه دهند. این موضوع باعث می‌شود که بانک‌ها در رقابت با سایر بانک‌ها و موسسات مالی ضعیف‌تر عمل کنند و مشتریان کمتری جذب کنند.

• محدودیت در سرمایه‌گذاری: بانک‌ها از سپرده‌های مشتریان برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های مختلف استفاده می‌کنند. وقتی نرخ سپرده قانونی بالا باشد، پول کمتری برای این سرمایه‌گذاری‌ها باقی می‌ماند و بانک‌ها نمی‌توانند به اندازه کافی در پروژه‌های سودآور سرمایه‌گذاری کنند.

• کاهش نقدینگی در بانک‌ها: نرخ سپرده قانونی بالا باعث کاهش نقدینگی در بانک‌ها می‌شود. این یعنی بانک‌ها پول کمتری در دسترس دارند و در مواقع نیاز نمی‌توانند به سرعت به نیازهای مالی مشتریان پاسخ دهند. این موضوع می‌تواند باعث نارضایتی مشتریان و کاهش اعتماد به بانک‌ها شود.

نرخ سپرده قانونی بانک‌های ایران در ده سال گذشته 

جدولی از نرخ سپرده قانونی بانک‌های ایران در ده سال گذشته آورده شده است:

همان‌طور که مشاهده می‌کنید، نرخ سپرده قانونی در بیشتر سال‌ها ثابت بوده و حدود ۱۳ درصد بوده است. این نشان‌دهنده سیاست‌های پایدار بانک مرکزی در این دوره است. در سال‌های اخیر، نرخ سپرده قانونی به 10 تا 13 درصد کاهش یافته است. این کاهش به منظور حمایت از بانک‌ها و افزایش توان وام‌دهی آن‌ها در شرایط اقتصادی خاص انجام شده است.

مقایسه نرخ ذخیره قانونی بانک‌های ایران با سایر کشورها

برای مقایسه نرخ سپرده قانونی بانک‌های ایران با سایر کشورها، جدول زیر را ابتدا بررسی می‌کنیم:

تحلیل نرخ‌ها:

• ایران: نرخ سپرده قانونی در ایران بین 10 تا 13 درصد متغیر است که نسبت به بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته بالاتر است. این نرخ به منظور کنترل نقدینگی و تورم استفاده می‌شود.
• ایالات متحده و اتحادیه اروپا: این کشورها نرخ‌های پایین‌تری دارند که نشان‌دهنده سیاست‌های پولی متفاوت و سطح توسعه اقتصادی بالاتر است
• ژاپن: نرخ بسیار پایین 0.05 درصد نشان‌دهنده سیاست‌های پولی بسیار انبساطی برای تحریک اقتصاد است.
• چین و هند: این کشورها نرخ‌های متوسطی دارند که نشان‌دهنده تلاش برای کنترل نقدینگی و حمایت از رشد اقتصادی است.
• برزیل: نرخ سپرده قانونی بالای 20 درصد نشان‌دهنده تلاش برای کنترل تورم بالا و نقدینگی است.