تئوری بیزاری از باخت (Loss Aversion Theory) چیست؟
در دنیای پیچیده تصمیم‌گیری‌های مالی و اقتصادی، درک رفتار انسان‌ها و عوامل مؤثر بر انتخاب‌های آن‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. یکی از مفاهیم کلیدی که به ما کمک می‌کند تا این رفتارها را بهتر درک کنیم، تئوری بیزاری از باخت است. این تئوری، که ریشه در روانشناسی و اقتصاد رفتاری دارد، به ما می‌آموزد که انسان‌ها به طور طبیعی از باخت‌ها بیشتر از به دست آوردن‌ها بیزارند. این احساس بیزاری می‌تواند تأثیرات عمیقی بر تصمیم‌گیری‌های ما داشته باشد، از سرمایه‌گذاری‌های مالی گرفته تا انتخاب‌های روزمره. در این مطلب از رده، به بررسی تئوری بیزاری از باخت می‌پردازیم.
تئوری بیزاری از باخت چه می‌گوید؟
تصور کنید که 100 هزار تومان در خیابان پیدا می‌کنید. احتمالاً احساس خوشحالی می‌کنید، سپس آن را در جیب‌تان می‌گذارید و به روزتان ادامه می‌دهید. اما اگر به طور اتفاقی 100 هزار تومان را در جایی بیندازید چه؟ اگر شما مانند بیشتر مردم باشید، ناامیدی شدید ناشی از این باخت احتمالاً بسیار بیشتر از شادی‌ای خواهد بود که بعد از پیدا کردن همان اسکناس 100 هزار تومانی تجربه کرده‌اید. این واکنش نامتناسب می‌تواند با مفهوم بیزاری از باخت توضیح داده شود، یک سوگیری شناختی که در آن درد ناشی از باخت به مراتب بیشتر از منافع به دست آوردن همان مقدار است.
طبق تحقیقاتی که توسط دانیل کانمن و آموس تورسکی انجام شد، عذاب ناشی از یک باخت می‌تواند به طور روان‌شناختی دو برابر قوی‌تر از یک سود معادل باشد. این اختلاف معمولاً انگیزه‌ای برای انتخاب‌های ما ایجاد می‌کند و ما را به حفظ آنچه که از قبل داریم، به جای تلاش برای به دست آوردن اشیاء یا فرصت‌های جدید، سوق می‌دهد. به بیان ساده، بهتر است 100 هزار تومان را از دست ندهید تا این که 100 هزار تومان پیدا کنید.
بیماری هزینه‌ها چیست و چگونه از آن رهایی یابیم؟
بررسی یک مثال
بگذارید سوالی از شما بپرسم. چگونه می‌توانید با استفاده از تئوری بیزاری از باخت، مردم را به کاهش مصرف انرژی تشویق کنید؟
در یک مطالعه در ایالات متحده آمریکا، روانشناسان سعی کردند مالکان خانه‌ها را به کاهش مصرف انرژی تشویق کنند. برای این کار، مالکان خانه‌ها را به دو گروه تقسیم کردند:
گروه اول: به این گروه گفته شد که اگر خانه خود را به طور کامل عایق‌بندی کنند، می‌توانند هر روز ۵۰ سنت صرفه‌جویی کنند. این پیام بر روی پتانسیل سود تأکید داشت.
گروه دوم: به این گروه گفته شد که اگر نتوانند خانه خود را به طور کامل عایق‌بندی کنند، هر روز ۵۰ سنت از دست خواهند داد. این پیام بر روی خطر و باخت تأکید داشت.
نتیجه این آزمایش نشان داد که تغییر ساده در نحوه بیان پیام، تأثیر زیادی بر رفتار مردم داشت. گروهی که پیام بیزاری از باخت را دریافت کرده بودند، 150% بیشتر از گروه اول تصمیم به عایق‌بندی خانه‌های خود گرفتند. این آزمایش نشان داد که با استفاده از تئوری بیزاری از باخت، می‌توان به طور مؤثری مردم را به تغییر رفتار و کاهش مصرف انرژی ترغیب کرد.
تئوری بیزاری از باخت چگونه کار می‌کند؟
مغز ما به طور طبیعی به گونه‌ای طراحی شده است که تا حد ممکن از باخت‌ها اجتناب کند. این موضوع به نوبه خود بر نحوه تصمیم‌گیری ما در مورد منابع‌مان (پول، زمان، تلاش و غیره) تأثیر می‌گذارد. این سوگیری می‌تواند مفید باشد، چون از اتخاذ تصمیماتی که در نهایت ما را در وضعیت بدتری قرار می‌دهد (مانند خرید بیشتر از حد نیاز یا صرف غذا در رستوران در حالی که غذایی در خانه داریم که در حال خراب شدن است) جلوگیری می‌کند.
اما بیزاری از باخت می‌تواند به تصمیم‌گیری‌های غیرمنطقی نیز منجر شود. به عنوان مثال، اغلب معامله‌گرها وقتی در یک معامله سود می‌کنند به سرعت پوزیشن خود را می‌بندند و به سرمایه‌گذاری خود اجازه رشد بیشتر نمی‌دهند. در نقطه مقابل، وقتی در ضرر هستند، به ضررشان اجازه رشد و بزرگ‌تر شدن می‌دهند. علت ماجرا این است که ناخودآگاه ذهن همه ما از ضرر کردن بیزار است و نمی‌تواند آن را قبول کند.
چطور گرفتار پدیده بیزاری از باخت نشویم؟
متاسفانه صرفا آشنایی با تئوری بیزاری از باخت، این سوگیری را درمان نمی‌کند؛ ما هنوز هم همیشه از باخت‌ها می‌ترسیم و باخت‌ها همیشه ناخوشایند خواهند بود. با این حال، راه‌هایی وجود دارد که می‌توان از گرفتار شدن در گرداب بیزاری از باخت جلوگیری کرد.
چارچوب ذهنی‌تان را تغییر دهید
زمانی که خود را در موقعیتی مواجه با باخت می‌یابید، آن را دوباره چارچوب‌بندی کنید. به آن چه که به دست می‌آورید فکر کنید و آن را در ذهن خود در اولویت قرار دهید.
به عنوان مثال، دوستان‌تان بیرون رفته‌اند و شما از انتخاب خود برای ماندن در خانه در آن شب پشیمان هستید. شما به همه خوشی‌ها، داستان‌های سرگرم‌کننده و ارتباطاتی که بین دوستان‌تان در حال شکل‌گیری است فکر می‌کنید که از آن‌ها محروم شده‌اید. این واقعا ناخوشایند است!
اما اگر به جای آن، به آن چه که به دست می‌آورید فکر کنید چه؟ بیایید طور دیگری فکر کنیم. درواقع شما فرصتی برای استراحت و آرامش به دست آورده‌اید! می‌توانید یک پیتزا سفارش بدهید و فیلم سینمایی دلخواه‌تان را ببینید و لذت ببرید. این خیلی بهتر به نظر می‌رسد!
به یاد داشته باشید که همه چیز کمیاب نیست
به خودتان یادآوری کنید که حتی اگر باختی داشته باشید، تقریباً همیشه فرصتی برای جبران آن وجود خواهد داشت. همیشه یک غذای خوب، لباس‌هایی که دوست دارید و فرصتی برای گذراندن وقت با دوستان‌تان وجود خواهد داشت.
این به شما کمک می‌کند تا از تلاش برای جلوگیری از باختی که در مقابل شماست، دست بردارید و فرصتی برای ارزیابی تصمیم خود به صورت جامع‌تر پیدا کنید.
یاد بگیرید که ادامه دهید
این مورد سخت است، اما می‌تواند تأثیر بسیار مثبتی بر تمام جنبه‌های زندگی شما داشته باشد. سعی کنید به باخت‌ها چنگ نزنید و بر روی پیشرفت تمرکز کنید. شکست بخشی از زندگی است و با ارتکاب اشتباهات، یاد می‌گیرید. شاید آن باخت در نهایت آنقدرها هم بد نباشد.
