منظور از سهام چرخه‌ای و غیرچرخه‌ای در بورس چیست؟
آیا دقت کرده‌اید که حرکات قیمتی برخی از سهم‌ها چقدر شبیه به ترن هوایی است؟ قیمت این سهم‌ها در زمان صعود و رونق اقتصادی افزایش می‌یابد و در دوران رکود نیز سقوط می‌کند. از طرف دیگر، برخی از سهم‌ها آرام‌تر و پیوسته‌تر حرکت می‌کنند و آن‌چنان تحت تاثیر فراز و نشیب‌های بازار قرار نمی‌گیرند. عملکرد چرخه‌ای و غیرچرخه‌ای بودن یک سهم دقیقا به همین تفاوت‌ها اشاره دارد. در این مطلب از رده به سهام چرخه‌ای و غیرچرخه‌ای در بورس خواهیم پرداخت.
سهام چرخه‌ای چیست؟
سهام چرخه‌ای (Cyclical Stocks) نوعی از سهام است که بسیار تحت تاثیر چرخه‌ها یا تغییرات و نوسانات اقتصادی قرار دارد. این سهام به شدت به وضعیت اقتصادی وابسته است؛ به طوری که آن را بازتابی از چرخه اقتصادی می‌دانند. سود و قیمت این نوع سهام همگام با وضعیت اقتصادی افزایش و کاهش می‌یابد. یعنی در دوره‌های رشد اقتصادی، بازدهی بالاتری دارد و بهتر عمل می‌کند. اما در دوران رکود، بازدهی آن کاهش می‌یابد.
علت این وابستگی این است که تقاضا برای محصولات و خدمات این شرکت‌ها، به شدت به وضعیت اقتصادی، سطح درآمد و قدرت خرید جامعه وابسته است. مردم معمولا بعد از تامین نیازهای اساسی زندگی، به دنبال خرید موارد غیرضروری‌تر می‌روند. بنابراین زمانی که وضعیت اقتصادی نامناسب باشد، کالاها و خدمات شرکت‌های چرخه‌ای از سبد خرید مردم حذف می‌شود.
بررسی یک مثال از سهام چرخه‌ای
یک مثال از سهام چرخه‌ای در بورس ایران، سهام شرکت ایران خودرو (خودرو) است. ایران خودرو به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان خودرو در ایران، به شدت تحت تأثیر چرخه‌های اقتصادی قرار دارد. در زمان‌های رونق اقتصادی، تقاضا برای خرید خودرو افزایش می‌یابد و این شرکت می‌تواند فروش بیشتری داشته باشد. اما در زمان‌های رکود اقتصادی، تقاضا برای خودرو کاهش می‌یابد و این می‌تواند به کاهش درآمد و سود این شرکت منجر شود. به همین دلیل، سهام ایران خودرو به عنوان یک سهام چرخه‌ای در بورس ایران شناخته می‌شود.
چطور سهام چرخه‌ای را شناسایی کنیم؟
شناسایی سهام چرخه‌ای نیازمند بررسی چندین عامل و ویژگی است که می‌تواند به شما در تشخیص این نوع سهام کمک کند. برخی از این عوامل عبارتند از:
ضریب بتا
ضریب بتا معیاری است که نوسان یک سهم را نسبت به نوسان کل بازار اندازه‌گیری می‌کند. بتای بالاتر از ۱ به این معنی است که سهم نوسانات بیشتری نسبت به بازار دارد و بتای کمتر از ۱ نشان‌دهنده نوسانات کمتر است. سهام چرخه‌ای در اغلب موارد، بتایی بیشتر از یک دارد. به عنوان مثال اگر بتای یک سهم معادل 1.6 باشد، به این معنی است که نوسانات سهم نسبت به کل بازار 60% بیشتر است.
به بیان دیگر، اگر بازار در حرکت صعودی باشد این سهام 60% بیشتر از میانگین کل بازار رشد می‌کند اما اگر بازار در حرکت نزولی باشد، امکان افت قیمت 60 درصدی این سهم نسبت به میانگین بازار وجود خواهد داشت.
سود هر سهم (EPS)
سود هر سهم معیاری است که نشان‌دهنده سود خالص یک شرکت به ازای هر سهم عادی است. این معیار به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا عملکرد مالی شرکت را ارزیابی کنند. برای شناسایی سهام چرخه‌ای، به روند تغییرات سود هر سهم در طول زمان توجه کنید. سهام چرخه‌ای معمولاً در دوره‌های رونق اقتصادی افزایش EPS قابل توجهی دارند و در دوره‌های رکود کاهش EPS را تجربه می‌کنند.
نسبت P به E
نسبت P/E نشان‌دهنده قیمت بازار یک سهم نسبت به سود هر سهم آن (EPS) است. این نسبت به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا ارزش‌گذاری یک سهم را ارزیابی کنند. برای شناسایی سهام چرخه‌ای، نسبت P/E را در دوره‌های مختلف اقتصادی (رونق و رکود) بررسی کنید. سهم‌های چرخه‌ای معمولاً در دوره‌های رونق دارای نسبت P/E بالاتری هستند و در دوره‌های رکود این نسبت کاهش می‌یابد.
معرفی برترین صندوق‌های سرمایه‌گذاری
سهام غیرچرخه‌ای یا تدافعی چیست؟
سهام غیرچرخه‌ای یا تدافعی (Non-Cyclical Stocks)، سهام شرکت‌هایی است که بازدهی نسبتا ثابتی دارند و کمتر تحت تاثیر فراز و نشیب‌های چرخه‌های اقتصادی قرار می‌گیرند. این سهم‌ها دقیقا نقطه مقابل سهم‌های چرخه‌ای هستند. شرکت‌هایی با سهام غیرچرخه‌ای، صرف نظر از این که اقتصاد در حال رشد است یا افول، معمولا محصولات و خدماتی را با تقاضای نسبتا پایدار ارائه می‌کنند.
در نتیجه، سهام غیرچرخه‌ای نسبت به نوسانات مخارج مصرف‌کننده و کسب‌وکار حساسیت کمتری نشان می‌دهد و سود و قیمت سهام آن‌ها در برابر رکود اقتصادی مقاوم‌تر است. این تقاضای تزلزل‌ناپذیر از این واقعیت ناشی می‌شود که شرکت‌های غیرچرخه‌ای چون اغلب نیازهای اساسی مصرف‌کنندگان را تامین می‌کنند. به عنوان مثال، حتی در دوران رکود اقتصادی، مصرف‌کنندگان باید مواد غذایی بخرند، از خدمات بهداشتی و درمانی استفاده کنند و هزینه‌های آب و برق را بپردازند. در نتیجه، این نوع شرکت‌ها درآمدهای پایدارتری دارند.
بررسی یک مثال از سهام غیرچرخه‌ای
یک مثال از سهام غیرچرخه‌ای در بورس ایران، سهام شرکت داروسازی فارابی (دفار) است. شرکت‌های داروسازی معمولاً در هر شرایط اقتصادی به تولید و فروش داروهای خود ادامه می‌دهند، چون نیاز به داروها همواره وجود دارد و تحت تأثیر نوسانات اقتصادی قرار نمی‌گیرند. بنابراین، تقاضا برای محصولات دارویی معمولاً پایدار است و این شرکت‌ها می‌توانند در زمان‌های رکود اقتصادی نیز عملکرد خوبی داشته باشند. به همین دلیل، سهام داروسازی فارابی به عنوان یک سهام غیرچرخه‌ای در بورس ایران شناخته می‌شود.
کدام صنایع بورس در دسته چرخه‌ای و کدام یک در دسته غیرچرخه‌ای قرار می‌گیرند؟
صنایع بورس به سه دسته چرخه‌ای، بینابینی و غیرچرخه‌ای تقسیم می‌شوند. در جدول زیر به برخی از صنایع هر دسته اشاره شده است:
| سهام چرخه‌ای
(حساسیت زیاد) |
سهام بینابینی
(حساسیت متوسط) |
سهام غیرچرخه‌ای
 (حساسیت کم) |
| کالاهای مصرفی غیرضروری | خدمات ارتباطی | بهداشت و دارو |
| خودروسازی | صنعتی | مواد غذایی |
| ساختمان و ساخت‌وساز | فناوری | بیمه |
| مسافرت و گردشگری | خدمات مالی | خدمات عمومی |
نکته یک: سهام بینابینی (یا سهام نیمه‌چرخه‌ای) به سهامی اطلاق می‌شود که ویژگی‌های هر دو نوع سهام چرخه‌ای و غیرچرخه‌ای را دارا هستند. درواقع این نوع سهم‌ها تحت تأثیر نوسانات اقتصادی قرار دارند، اما نه به اندازه سهام چرخه‌ای و نه به اندازه سهام غیرچرخه‌ای.
نکته دو: سرمایه‌گذاران معمولاً از سهام بینابینی به عنوان یک گزینه متنوع در سبد سرمایه‌گذاری خود استفاده می‌کنند تا ریسک‌های مربوط به نوسانات اقتصادی را کاهش دهند.
تفاوت سهام چرخه‌ای و غیرچرخه‌ای
سهام چرخه‌ای و غیرچرخه‌ای دو دسته اصلی از سهام هستند که بر اساس واکنش آن‌ها به تغییرات اقتصادی و چرخه‌های تجاری طبقه‌بندی می‌شوند. برخی از تفاوت‌های این دو نوع سهام عبارتند از:
| ویژگی | سهام چرخه‌ای | سهام غیرچرخه‌ای |
| عملکرد در چرخه‌های اقتصادی | به شدت تحت تاثیر وضعیت اقتصادی قرار دارد. در دوران صعود بهتر و در دوران رکود بدتر عمل می‌کند. | حساسیت کمتری نسبت به نوسانات بازار دارد، چون محصولات و خدمات این شرکت‌ها تقاضای پایداری دارد. |
| نوسانات قیمت سهام | نوسانات قیمتی بالاتری را با افزایش و کاهش شدیدتر نشان می‌دهد. | عموما دارای نوسانات قیمتی کمتر و عملکرد پایدارتر است. |
| استراتژی‌های سرمایه‌گذاری | فرصت‌هایی را برای نوسان‌گیران فراهم می‌کند تا از تغییرات قیمت سهام سود ببرند. | به عنوان یک استراتژی سرمایه‌گذاری دفاعی استفاده می‌شود که ثبات بیشتر و ریسک کمتری را در پرتفوی ایجاد می‌کند. |
| پتانسیل رشد | پتانسیل رشد بیشتری در دوره‌های رونق اقتصادی دارد. | چشم‌انداز رشد متوسط‌تر، اما ثابت‌تری دارد. |
انتخاب بین سهام چرخه‌ای و غیرچرخه‌ای بستگی به وضعیت اقتصادی و استراتژی سرمایه‌گذاری شما دارد. اما به طور کلی، چینش یک پرتفوی متنوع با وزن‌دهی بیشتر به سهام چرخه‌ای در دوران رونق و وزن‌دهی کمتر به سهام چرخه‌ای در دوران رکود، گزینه مناسبی برای سرمایه‌گذاران خواهد بود.
