روانشناسی مالی چیست؟
می‌گویند هیچ چیز به اندازه پول، مردم را شیفته خود نمی‌کند. شاید معقول‌ترین افراد هم زمانی که موضوع پول در میان باشد، کاملا نامعقول شوند. برای مثال، هنگام پرداخت پول شام، ثروتمندترین و ولخرج‌ترین افراد هم صورت‌حساب خود را تا آخرین ریالش بررسی می‌کنند. روانشناسی مالی تعیین می‌کند که چطور با پول برخورد کنیم. درک روانشناسی مالی حائز اهمیت است؛ چون بینش ما را نسبت به نحوه رفتاری که با پول خود داریم، عمیق‌تر می‌کند. معمولا مردم در نتیجه احساسی که به پول بیشتر دارند، دچار اشتباهات مالی می‌شوند، نه به دلیل واقعیت‌های مالی‌ای که درگیر آن هستند.
انواع حالات روانشناسی مالی
به طور کلی، همه ما دارای یکی از دو حالت اصلی روانشناسی مالی هستیم. ممکن است جزو موارد متوسط یا شدید باشیم، اما همگی در یکی از دو گروه زیر قرار می‌گیریم:
نگرش فراوانی
این گروه معتقدند که همواره هر آن چه برای داشتن زندگی خوب و حمایت از خود و خانواده نیاز دارند، به دست آورده یا در آینده به دست می‌آورند. کسانی که چنین نگرشی دارند، احساس می‌کنند که دنیا پر از فرصت‌ها و امکانات است. این افراد نسبت به همه چیز احساس خوبی دارند و معتقدند که به هر نحوی شده می‌توانند آن چه نیاز دارند را به دست آورند.
افراد دارای نگرش فراوانی، معمولا به جای پس‌انداز کردن، سرمایه‌گذاری می‌کنند. چندان در صدد انجام سرمایه‌گذاری‌های امن یا تضمین‌شده نیستند و بیشتر به ریسک کردن تمایل نشان می‌دهند. آن‌ها بر این باورند که همیشه می‌توانند پول از دست داده را بازگردانند. سبک زندگی این افراد معمولا بهتر و پربارتر است و از پرداخت پول برای چیزهای خوبی که زندگی به آنان پیشکش کرده، بیزار نیستند. آن‌ها برای دل‌نگرانی‌های بازار سهام، وام مسکن و به طور کلی پول، زمان زیادی تلف نمی‌کنند.
آیا شعار «در لحظه زندگی کن» با اصول اقتصادی مغایرت دارد؟
نگرش فقدان
افراد این گروه معتقدند که نه اکنون و نه در آینده، نمی‌توانند نیازهای خود را تامین کنند. همیشه نگران هستند که مبادا در آینده به اندازه کافی پول نداشته باشند. بسیاری از آنان خسیس هستند و در پس‌انداز کردن وسواس به خرج می‌دهند و همواره نگران‌اند که مبادا در آینده همه چیزهایی که دارند را از دست بدهند. بیشتر این افراد در موقعیت مالی دشواری بزرگ شده‌اند که باعث شده تحت فشار همیشگی باشند و احساس کنند که نمی‌توانند تکان بخورند.
افراد دارای نگرش فقدان همیشه نگران‌اند که مبادا پول کافی نداشته باشند. در واقع از بیم آن که مبادا به سختی دچار شوند، پول کنار می‌گذارند تا شرایط سخت نیامده را سپری کنند. این افراد معمولا پس‌انداز را بر سرمایه‌گذاری ترجیح می‌دهند، با از دست دادن پول خود را می‌بازند، چون احساس می‌کنند که پول محدودی دارند. آنان از ریسک خودداری کرده و پول‌های خود را روی هم در شرایطی انباشته می‌کنند که کمترین بازدهی، اما بیشترین امنیت را دارد.
انواع نمایه‌ها در حوزه مالی رفتاری
نگرشی که نسبت به پول داریم، در کودکی پایه‌گذاری شده است. به همان اندازه که تحت تاثیر نگرشی که والدین ما به پول دارند، قرار می‌گیریم، وضعیت مالی خانواده نیز در نوع نگرش موثر است. به طور طبیعی، نگرش کودکان دوران رکود، یعنی کسانی که والدین آن‌ها برای به دست آوردن غذا به شدت در مضیقه بودند، با نگرش کودکانی که در دوره پررونق رشد کرده‌اند، متفاوت است. بسیاری از ما نیز با تحت تاثیر قرار گرفتن به نوع نگاه خانواده، دوستان و همسایگان خود نسبت به پول، دوست داشتیم مانند آنان زندگی کنیم و از دارایی‌های آن‌ها برخوردار شویم. به همین دلیل نگرش‌های آنان را برگزیدیم و رفتارشان را تقلید کردیم. برخی از معمول‌ترین نمایه‌ها در حوزه مالی رفتاری عبارتند از:
قمارباز کلان
- همه چیز در زندگی برای او مانند قمار است و می‌خواهد در کوتاه‌ترین زمان، بیشترین عواید را به دست آورد.
- از راهبردهای سرمایه‌گذاری پرریسک استفاده می‌کند و همیشه در صدد برنده شدن همه پول‌هاست.
- چون سرمایه‌گذاری‌های او بدون تنوع مناسب و تخصیص دارایی است، متحمل ضرر و زیان‌های بزرگ می‌شود.
- سرمایه‌گذاری‌های محتاطانه و بلندمدت حوصله او را سر می‌برد و به سفته‌بازی در بازارهای سهام و املاک و غیره تمایل بیشتری دارد.
کناره‌گیر
- به مدیریت پول علاقه چندانی ندارد و ترجیح می‌دهد که فرد دیگری از پول او نگهداری کند.
- اعتماد می‌کند و اغلب هنگامی که پول از دست می‌دهد، به شدت متعجب می‌شود.
- اشخاص بی‌وجدان، اغلب از وجود این افراد سود می‌برند.
معامله‌گر اعتبار
- عادت کرده است که به جای جمع‌آوری ثروت، همه چیز را به دست آورد.
- معمولا خرج کردن اعتیادگونه خود را انکار می‌کند.
- پس‌انداز یا ارزش خالص اندکی دارد، چون عمده درآمد وی برای پرداخت بدهی صرف می‌شود.
چطور به فرزندان‌مان پول توجیبی بدهیم؟
سنجاب
- به شدت محافظه‌کار است و بیش از حد خرج نمی‌کند و با صرفه‌جویی زندگی می‌کند.
- بر اساس همان نگرش فقدان عمل می‌کند، چون از نداشتن پول کافی واهمه دارد.
- بیشتر پول خود را در بانک نگهداری می‌کند.
- به بازده‌های اندک قانع است، چون می‌داند بازار سهام ریسک زیادی دارد و تا حد مرگ از ضرر و زیان می‌ترسد.
- به راحتی نمی‌تواند همگام با سرعت رشد تورم، پیشروی کند.
ارباب پول
- مدیریت پول تمام فکر او را به خود مشغول می‌کند.
- در زمینه تمام موضوعات مرتبط با پول به خوبی آموزش دیده است، معمولا به توصیه‌های دیگران عمل نکرده و سرمایه‌گذاری‌های خود را به طور کامل کنترل می‌کند.
- تدابیر کنترل ریسک را به کار می‌بندد.
- به اهداف مالی خود دست می‌یابد و با داشتن زندگی متوازن از موفقیت‌های پولی خود لذت می‌برد.
رفتار مالی ما باید چگونه باشد؟
روش برقراری ارتباط ما با پول، رفتاری است که از پیش آموخته‌ایم و تغییر دادن آن آسان نیست. شگفت‌آور است که وقتی صحبت از پول در میان باشد، مردم رفتار افراطی از خود بروز می‌دهند. برخی سال‌های زیادی را صرف پس‌انداز برای دوران بازنشستگی می‌کنند، اما وقتی بازنشسته می‌شوند، ذره‌ای از آن، حتی بهره این پس‌اندازها و سرمایه‌گذاری‌ها را خرج نمی‌کنند. اما برخی آزادانه خرج می‌کنند و خیلی زود برای آن‌ها چیزی باقی نمی‌ماند.
ثروت فقط مقدار پول ما نیست، بلکه نحوه زندگی کردن ما را هم دربرمی‌گیرد. معما این است که هنگام مرگ نمی‌توانید پولی با خودتان ببرید، اما برای زندگی کردن به پول کافی نیاز دارید. با ایجاد توازن منطقی میان پس‌انداز برای آینده و خرج بخشی از آن و خرج بخشی از آن برای لذت از زندگی در زمان حال، این معما را حل کنید.
