سه راه‌حل بانک مرکزی برای تثبیت قیمت ارز

در چند ماه گذشته، بازار ارز بسیار پرنوسان بود. دلار از کانال ۳۰ هزار تومانی وارد کانال ۴۰ و ۵۰ هزار تومانی شد و به ۶۰ هزار تومان رسید. در این شرایط دولت از بسته ارزی جدید رونمایی کرد و به بانک مرکزی اختیار کامل داد تا قیمت دلار را مهار کند. محمد رضا فرزین، رئیس کل بانک مرکزی، در همان روزهای ابتدایی فعالیت خود از راه‌اندازی مرکز مبادله ارز و طلا خبر داد. این مرکز سوم اسفندماه 1401 کار خود را شروع کرد و در سال 1402 سه ابزار را با هدف تثبیت قیمت ارز معرفی کرد. صندوق تثبیت ارزی، سلف ارزی و سوآپ ارزی سه ابزار جدید بانک مرکزی برای مدیریت بازار ارز است که در این مطلب از رده به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.

صندوق تثبیت ارزی

صندوق تثبیت ارزی ابزاری است که بانک مرکزی از طریق آن می‌تواند عرضه و تقاضای ارز را کنترل کرده و از ایجاد التهاب و هیجانات کاذب در بازار جلوگیری کند. مشابه چنین ابزاری در بازار سرمایه نیز وجود دارد که با نام صندوق تثبیت بازار سرمایه شناخته می‌شود. این صندوق که نمونه موفق آن در روسیه وجود دارد، تلاش می‌کند به صورت تدریجی و برنامه‌ریزی شده نرخ ارز را مدیریت کند و برعکس گذشته به دنبال تثبیت نرخ ارز حقیقی نباشد. چنین سیاستی باعث می‌شود که ذخایر ارزی کشور به جای تزریق بی‌رویه به بازار و احتمالاً خروج آن به روش‌های مختلف از کشور، صرف سرمایه‌گذاری و توسعه زیرساخت‌ها شود. علاوه‌بر این، یکی دیگر از نتایج اجرای این سیاست عدم افزایش‌های دفعی و ناگهانی نرخ ارز خواهد بود و بانک مرکزی به موقع با استفاده از صندوق ارزی خود در بازار حضور پیدا خواهد کرد.

سلف ارزی

بازار سلف، بازاری است که قراردادهای خرید و فروش اوراق بهادار یا کالا، با قیمت‌های تثبیت شده برای تاریخی در آینده منعقد می‌شوند. بازار سلف ارز نیز به بازاری گفته می‌شود که در آن پول رایج کشورها با قیمت‌های تثبیت شده در تاریخ معینی در آینده، مثلاً برای مدت 3 یا 6 ماه، مورد معامله قرار می‌گیرند. این معاملات می‌توانند نقدی یا وعده‌دار باشند. در خرید و فروش نقدی، معاملات فورا انجام می‌گیرند و در همین بازار است که در اثر دخالت دولت‌ها سطح کنترل‌شده نرخ ارز خود را نشان می‌دهد. تفاوت میان نرخ نقدی ارز با نرخ وعده‌دار یا سلف آن براساس نرخ بهره و ریسک مبادله که همان امکان تقویت یا تضعیف پول در آینده است، تعیین می‌شود.

قیمت پایه قراردادهای سلف ارز تابعی از نرخ‌های آنی بازارهای نقدی در زمان معامله و نیز چهار مولفه جهت‌گیری نرخ‌های سود سیاستی آتی، بردار نرخ‌های ریسک کلان، پایداری موازنه پرداخت‌ها و نیز متوسط بازدهی مورد انتظار بازار دارایی‌ها (مالی و غیرمالی) است که در بازه‌های مختلف زمانی شکاف میان نرخ‌های نقدی و سلف را متاثر می‌سازند. روند تغییرات چهار مولفه یادشده طی زمان لزوما هم‌سو نبوده و همچنین شدت اثرگذاری هر یک از آن‌ها بر شکاف زمانی میان نرخ‌های برابری نقدی و سلف نیز متناسب نیست.

در این رابطه فرزین اظهار داشت: در بازار ایران سلف ارزی نداریم و در حال حاضر نرخ ارز فردایی داریم که یک نوع سلف ارزی است، ولی ما قصد داریم سلف ارزی با مدت طولانی‌تری تهیه کنیم تا نرخ ارز را قابل پیش‌بینی کنیم و یک نفر حداقل در یک ماه آینده ارز مورد نیازش را با یک قیمتی مشخص خریداری کند.

سوآپ ارزی

سوآپ ارزی یعنی خرید نقدی ارز و فروش همان ارز در بازار سلف ارز و بالعکس. به عبارت دیگر، انجام دو معامله ارزی در یک زمان را می‌توان سوآپ ارزی دانست؛ این معاملات با سررسید‌های مختلف انجام می‌شود. منظور از سوآپ ارزی، همان خرید نقدی ارز و فروش وعده‌دار همان ارز یا خرید وعده‌دار ارز و فروش نقدی همان ارز است. در واقع، با سوآپ ارز، خطر تغییرات نرخ ارز از بین می‌رود و این روش، موجب بیمه معاملات ارزی می‌شود. اصولا سوآپ ارز بین بانک‌های مرکزی کشورها طبق قراردادهای قبلی انجام می‌شود و به این ترتیب معاملات سوآپ بانک‌های مرکزی این امکان را می‌دهد تا نسبت به حفظ نرخ برابری ارز اقدام کنند؛ به نظر می‌رسد سوآپ ارز یک نوع استقراض ارزی هم محسوب می‌شود.

انواع سوآپ ارزی

سوآپ ارزی انواع مختلفی دارد که عبارتند از:

سوآپ ارزی ثابت-ثابت (fixed-for-fixed): معمول‌ترین شکل سوآپ، سوآپ ارز ثابت-ثابت است. تحت این سوآپ ارزی، گردش نقدینگی سوآپ براساس گردش نقدینگی آتی دو ارز متفاوت است.

سوآپ ارزی ثابت-شناور (fixed-for-flow): یک شکل معمول دیگر از سوآپ، سوآپ ارزی ثابت-شناور است. تحت این قرارداد،‌ یکی از جریان‌های پرداخت در نرخ ثابت، در‌ یک ارز قرار گرفته، در حالی ‌که جریان پرداخت دیگر، براساس نرخ شناور ارز دیگر قرار می‌گیرد.

سوآپ ارزی شناور-شناور (flow-for-flow): یکی دیگر از انواع سوآپ، سوآپ ارز شناور-شناور است. در این حالت هر دو طرف جریان پرداختی بر اساس نرخ‌های شناور ارزهای مورد قرارداد است. به این معنا که نرخ مورد توافق معامله‌گران عبارت است از نرخ زمان سررسید معامله.

سوآپ ارز غیرهمسان (Cross-Currency Swap): یک نوع دیگر از سوآپ ارز که بسیار فراگیر و معمول است، سوآپ ارز غیرهمسان است که توافقی است برای سوآپ نرخ بهره ثابت در‌ یک ارز، با نرخ بهره متغیر در‌ یک ارز دیگر.

با توجه به وجود خطرپذیری در عرصه تجارت بین‌المللی، سوآپ ارزی، ابزاری کارامد برای پوشش ریسک دارایی‌های ارزی است. ریسک برابری ارزی، به علت تغییرات ایجاد شده در نرخ‌های برابری ارزی ایجاد می‌شود و می‌تواند سبب کاهش و یا افزایش احتمالی ارزش آن نسبت به پول ملی یا ارزهای دیگر شود؛ در جهت حفظ ارزش دارایی ارزی، قرارداد سوآپ ارز منعقد می‌شود. در معاملات سوآپ ارزی، طرفین طی چند مرحله و یا در انتهای قرارداد، به یک‌دیگر سود می‌پردازند و این گونه ریسک کاهش ارزی یک‌دیگر را پوشش می‌دهند.

رئیس کل بانک مرکزی در این رابطه گفت: سوآپ ارزی در کشور ما بسیار ضروری است، زیرا موازنه در یک کشور باید مشخص باشد و به عنوان مثال با یک کشور بیشترین واردات داریم، اما صادرات کم است، اما با کشور دیگر صادرات زیاد، اما واردات کمی داریم و این باعث می‌شود که توازن ارزی ما دچار مشکل شود و در این مواقع سوآپ ارزی بسیار به ما کمک می‌کند.