هر آن چیزی که باید درباره پولشویی بدانید
به طور کلی، پولشویی به فعالیت‌هایی گفته می‌شود که سعی دارد یک درآمد یا پول کثیف با منشأ غیرقانونی و همراه با جرم را تمیز جلوه داده و شکلی قانونی و مشروع به آن بدهد. هر زمان که صحبت از پولشویی می‌شود، قطعا پای یک فعالیت مجرمانه در میان است که در خارج از چارچوب قانونی تعریف شده برای فعالیت‌های اقتصادی انجام می‌شود. اگرچه فعالیت‌های غیرقانونی و مجرمانه همواره در طول تاریخ بشر وجود داشته‌اند، اما گسترش خدمات بانکی و تسهیل نقل‌وانتقال پول و سرمایه بین مناطق مختلف یک کشور یا کشورهای مختلف، این امکان را فراهم آورده است تا پولشویی راحت‌تر شده و کشف فعالیت مجرمانه مرتبط با آن سخت‌تر شود. در این مطلب از رده به تاریخچه پولشویی، مفهوم پولشویی و تعریف آن در ایران، مراحل پولشویی، انواع پولشویی و آثار آن می‌پردازیم.
تاریخچه پولشویی
نظرات متفاوتی درباره تاریخچه پولشویی وجود دارد. برخی می‌گویند اصطلاح پولشویی یا همان Money Laundering از مالکیت مافیا و گانگسترها بر کسب‌وکار ماشین‌های لباسشویی عمومی یا رختشوی خانه‌های دارای ماشین‌های لباسشویی سکه‌ای در ایالات متحده آمریکا در دهه‌های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ ریشه گرفته است. در این دوره‌ها، تبهکاران مبالغ هنگفتی را از فعالیت‌های غیرقانونی خود، مانند قمار، خرید و فروش مواد مخدر، اخاذی و غیره به شکل وجه نقد کسب می‌کردند و نیاز به این داشتند که منشأ این درآمدها یا پول‌ها را قانونی و مشروع و سالم نشان بدهند تا از تعقیب قضایی در امان باشند.
یکی از راه‌هایی که این تبهکاران برای رسیدن به هدف‌شان می‌توانستند از آن استفاده کنند، این بود که به کسب‌وکاری به ظاهر مشروع و قانونی مشغول باشند تا درآمد به ظاهر مشروع و سالم این فعالیت‌ها را که به شکل پول نقد دریافت می‌کردند، با درآمد فعالیت‌های مجرمانه خود مخلوط و ترکیب کنند تا درآمدهای مجرمانه و ناشی از فعالیت‌های غیرقانونی و تبهکارانه خود را قانونی و مشروع جلوه بدهند. ماشین‌های لباسشویی سکه‌ای به این دلیل انتخاب شدند که با سکه کار می‌کردند و چون درآمد آن به شکل پول نقد به دست می‌آمد، درآمدهای نقدی فعالیت‌های مجرمانه و غیرقانونی خود را با آن ترکیب می‌کردند.
شاید فردی به نام آل کاپون (Al Capone) را بشناسید. گفته می‌شود که آل کاپون یکی از صاحبان این رختشوی خانه‌ها بود تا درآمدهای غیرقانونی و نامشروع خود را تحت پوشش این کسب‌وکار پاک جلوه بدهد. با همه این‌ها، ادعا شده بود که او به دلیل فرار مالیاتی دستگیر و زندانی شد و نه به خاطر پولشویی.
برخی دیگر بر این باورند که ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح، بازرگانان چین ثروت خود را در نقاط دوردست یا حتی خارج از چین سرمایه‌گذاری می‌کردند تا از تعرض مقامات دولتی در امان باشند و همین موضوع زمینه فعالیت‌های پولشویی را فراهم ساخته است.
از آن زمان تا به امروز، پولشویی ادامه داشته و صرفا روش‌ها و ابزارهای آن تغییر کرده و غالبا پیچیده‌تر شده که این موضوع، مقابله با آن را دشوار کرده است.
از ریشه‌های تاریخی آن که بگذریم، ظاهرا اصطلاح پولشویی نخستین بار در جریان رسوایی واترگیت (Watergate scandal) در سال 1973 مطرح شد. این ماجرا در ابتدا توسط جان دین (John Dean)، مشاور حقوقی نیکسون رئیس جمهور آمریکا به کار رفت و برای اولین بار در سال 1982 در دادگاهی در آمریکا به متون حقوقی راه پیدا کرد.
در سال 1986، کنگره آمریکا اقدام به تصویب قانون کنترل پولشویی کرد و این اولین سند قانونی برای مقابله با پولشویی بود که به تصویب رسید. در ابتدا پولشویی بیشتر مرتبط با فعالیت‌های مجرمانه‌ای مانند خرید و فروش مواد مخدر، قمار، اخاذی و غیره بود و به همین دلیل از جنبه سیاسی چندان موضوع مهمی محسوب نمی‌شد.
امروزه بخش قابل توجهی از فعالیت‌های پولشویی مرتبط با فعالیت گروه‌های تروریستی است و همین موضوع حساسیت را نسبت به آن افزایش داده است. به همین علت، در بیشتر کشورهای پیشرفته دنیا و حتی کشورهای در حال توسعه (از جمله ایران) قانون مبارزه با پولشویی وجود دارد.
مفهوم پولشویی و تعریف آن در ایران
تمیز کردن و پاک کردن پول کثیف (درآمد حاصل از فعالیت‌های مجرمانه و غیرقانونی) به عنوان پولشویی شناخته می‌شود. در واقع، پولشویی فرآیندی است که در جریان آن شکل و مبدأ و منشأ پول‌ها یا درآمدها و عواید حاصل از معاملات غیرقانونی و نامشروع مانند تجارت مواد مخدر، جرایم سازمان یافته، اخاذی و سرقت و غیره به گونه‌ای تغییر می‌کند که شکل قانونی و مشروع به خود می‌گیرد.
به بیان دیگر، فرد یا تشکیلاتی که پول و درآمد کثیف و غیرقانونی از فعالیت‌های نامشروع خود کسب می‌کند، آن را در سیکلی از مبادلات متعارف و مشروع قرار می‌دهد تا پول کثیف شسته شود و در نهایت شکل عواید و درآمد مشروع و تمیز را به خود بگیرد. تمامی اقداماتی که انجام می‌شود تا پول و درآمد نامشروع، ظاهری قانونی و تمیز به خود بگیرد، عمل پولشویی نامیده می‌شود. این مجموعه اقدامات قاعدتا باید سبب آن شود که مقامات دولتی و قضایی مسئول در مورد فعالیت‌های غیرقانونی و مجرمانه قادر به تشخیص منشأ غیرقانونی و نامشروع آن درآمد و پول نباشند.
در ماده دوم قانون مبارزه با پولشویی در ایران، تعریف زیر برای پولشویی ارائه شده است:
»تحصیل، تملک، نگهداری، تبدیل، مبادله یا انتقال یا استفاده از عواید حاصل از فعالیت‌های غیرقانونی با علم به این که به طور مستقیم یا غیرمستقیم در نتیجه ارتکاب جرم به دست آمده باشد، به منظور پنهان کردن منشأ غیرقانونی آن یا کمک به مرتکب به نحوی که وی مشمول آثار و تبعات قانونی آن جرم نگردد و اخفاء یا پنهان یا کتمان ماهیت واقعی، منشأ، منبع، حمل و نقل و انتقال عوایدی که به طور مستقیم یا غیرمستقیم از فعالیت‌های مجرمانه به دست آمده باشد».
بنابراین، موضوع اصلی در پولشویی آن است که یک درآمد یا عایدی از یک فعالیت مجرمانه و غیرقانونی و نامشروع ناشی شود و از طریق فرآیندی یا نقل و انتقالاتی و انجام مبادلاتی صوری سعی شود ماهیت مجرمانه و غیرقانونی آن مخفی و پوشانده بماند و شکل قانونی و مشروع به آن عواید داده شود تا فرد یا تشکیلات صاحب آن عواید بتواند بدون نگرانی از مقامات دولتی و قضایی به استفاده از آن عواید بپردازد.
بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در بهمن ماه 1401 بخشنامه جدید ضدپولشویی خود را به بانک‌ها و موسسات اعتباری ابلاغ کرده است. بر اساس این بخشنامه، مبالغ بالای 10 میلیارد تومان به عنوان آستانه تعیین‌شده برای تراکنش‌های مشکوک به پولشویی است و برای انجام تراکنش بالای ۱۰ میلیارد تومان باید ۵ مرحله زیر انجام شوند:
۱.مطابقت اطلاعات مشتری با الزامات مقرر در ماده (۷۹) آیین‌نامه
۲.به‌روزرسانی پروفایل مشتری در بازه زمانی ۶ ماه اخیر
۳.انطباق مبلغ و مقصد وجه با اطلاعات اقتصادی و مالک واقعی مندرج در پروفایل مشتری
۴.دریافت اطلاعات و مستندات کافی در خصوص منشا وجه تراکنش و صحت‌سنجی آن تا حد ممکن
۵.استعلام اطلاعات و مستندات ارائه شده از طرف مشتری از طریق سامانه و بانک‌های اطلاعاتی در دسترس
مراحل پولشویی
پولشویی ۳ مرحله دارد که این مراحل به شرح زیر هستند:
1.استقرار یا مکان‌یابی یا جاسازی (Placement)
مرحله استقرار یا مکان‌یابی بیانگر ورود اولیه پول نقد کثیف یا عواید فعالیت مجرمانه در سیستم مالی است. هدف این مرحله رهایی از مشکل نگهداری مقادیر هنگفت پول نقد کثیف و قراردادن آن در سیستم مالی مشروع است. در این مرحله، پولشویان در معرض ظن و گمان و خطر ردگیری شدیدی هستند و به همین دلیل این مرحله آسیب‌پذیرترین مرحله برای پولشویان است. در مرحله استقرار، ممکن است پول نقد به صورت چمدانی به یک کشور قاچاق شود یا از طریق پرداخت رشوه به گونه‌ای در حساب‌های بانکی واریز شود یا ممکن است به بسته‌هایی کوچک‌تر تقسیم و به تدریج واریز شود که شک‌برانگیز نباشد.
از جمله موارد دیگری که پولشویان ممکن است انجام بدهند، بازپرداخت وام‌ها با این درآمدها، شرطبندی صوری، قاچاق پول، تبدیل به پول خارجی، مخلوط کردن این عواید با عواید کسب‌وکارهایی که با پول نقد سروکار دارند و یا مواردی شبیه به این‌هاست.
۲.لایه‌گذاری یا پوشش دادن (Layering)
مرحله لایه‌گذاری که پیچیده‌ترین مرحله فعالیت پولشویی است غالبا شامل نقل و انتقالات بین‌المللی وجوه است. هدف این مرحله آن است که این پول کثیف از منبع و منشأ اولیه آن کاملا جدا شود. این مرحله شامل مبادلات مالی است تا از حسابرسی در امان باشد و ارتباط پول را با منشأ مجرمانه اولیه آن کاملا مبهم نشان دهد. در مرحله لایه‌گذاری، پولشویان ممکن است وجوه حاصله را به صورت الکترونیکی از کشوری به کشور دیگر منتقل کرده و صرف سرمایه‌گذاری در ابزارهای مختلف مالی کنند و به طور پیوسته به این نقل و انتقالات و مبادلات ادامه بدهند تا از حفره‌های قانونی و نظارتی استفاده کرده و مانع ردگیری آن از سوی نهادهای مسئول شوند.
3.درهم‌آمیزی یا ادغام (Integration)
مرحله ادغام یا درهم‌آمیزی، مرحله‌ای است که پول شسته‌شده به مجرم یا صاحب اصلی درآمد مجرمانه به شکل عواید و درآمد دارای منشأ مشروع برمی‌گردد. با توجه به این که در مرحله لایه‌گذاری، منشأ مجرمانه پول مخفی شده بود، حالا این عواید می‌تواند به صاحب اصلی یعنی فرد مجرم و خلافکار برسد بدون این که شک‌برانگیز باشد. اما برای این که جلب توجه نشود، این پول به شکل خرید املاک و مستغلات، کارهای هنری، جواهرات و غیره با قیمتی بالاتر از ارزش آن‌ها به مجرم اصلی برمی‌گردد.
برای آن که سلسله مبادلات، شکل مشروع و قانونی به عواید مجرمانه بدهد، شکل مبادله بین شرکت‌های مختلف را به خود می‌گیرد که همگی تحت پوشش یک فرد یا تشکیلات مشغول به فعالیت هستند و فعالیت صوری آن‌ها صرفا برای رد گم کردن است. لازم به ذکر است که پولشویان برای این منظور از کشورهای بی‌ثبات و دارای فساد بالا با سیستم مالیاتی ضعیف استفاده می‌کنند.
انواع پولشویی
از لحاظ منطقه‌ای، ۴ نوع پولشویی وجود دارد:
۱.پولشویی درونی
شامل وجوه کثیف به دست آمده از فعالیت‌های مجرمانه است که در داخل یک کشور تولید و در همان کشور نیز شسته می‌شود.
۲.پولشویی صادرشونده
شامل وجوه کثیف حاصل از فعالیت‌های مجرمانه است که در داخل یک کشور به دست می‌آید، اما در خارج از آن کشور تطهیر می‌شود.
۳.پولشویی واردشونده
شامل وجوه کثیف حاصل از فعالیت‌های مجرمانه است که در سایر نقاط جهان به دست می‌آید و در داخل یک کشور مفروض شسته می‌شود.
۴.پولشویی بیرونی
شامل وجوه کثیف حاصل از فعالیت‌های مجرمانه است که در کشورهای دیگر به دست می‌آید و در سایر کشورها شسته می‌شود.
نکته: با توجه به این که پولشویی یک معضل جهانی است، برخی از برنامه‌های مبارزه با پولشویی نیازمند همکاری متقابل و تعامل سازنده با نهادهای شناخته‌شده جهانی در این زمینه است و اگر کشوری نسبت به قوانین بین‌المللی بی‌توجه باشد یا رویکردی مخالف درپیش بگیرد، تنها دامنه انزوای اقتصادی و سیاسی آن کشور گسترده‌تر خواهد شد.
آثار پولشویی
وجود زیان‌های متعدد اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی پولشویی در سطح ملی و بین‌المللی سبب شده است که پولشویی به عنوان یک موضوع جدی مورد توجه قرار بگیرد. برخی از آثار اقتصادی پولشویی عبارتند از:
بی‌ثباتی در اقتصاد
پولشویان روشی را انتخاب می‌کنند که بتوانند به راحتی وجوه و سرمایه‌های خود را از حوزه‌ای به حوزه دیگر منتقل کنند. به این ترتیب، در هر بخشی که پولشویان وارد می‌شوند، سازوکار تعادلی آن بخش از بین می‌رود و در نهایت نوعی بی‌ثباتی در اقتصاد کشور ایجاد می‌شود.
کاهش درآمد دولت
یکی دیگر از آثار زیان‌بار پولشویی، کاهش درآمدهای دولت است. پولشویی به طور غیرمستقیم به اشخاصی که مالیات خود را صادقانه پرداخت می‌کنند، لطمه می‌زند. علاوه‌بر این، پولشویی گردآوری مالیات را دچار مشکل می‌کند.
افزایش هزینه‌های دولت
پولشویی موجب افزایش هزینه‌های بخش دولتی می‌شود. هزینه‌های مربوط به ایجاد فضای امن برای مرزهای کشور، مبارزه با قاچاق کالا، مبارزه با آثار زیان‌بار و تخریبی مواد مخدر، بازپروری و درمان معتادان، هزینه‌های دولتی مربوط به محاکم و دادگاه‌های رسیدگی‌کننده به این جرایم، جنبه‌های کیفری و زندان‌ها و غیره، از جمله هزینه‌های دولتی در این زمینه محسوب می‌شود.
از آن جایی که پولشویی باعث برهم خوردن تعادل بازارها در زمینه قیمت‌ها، نرخ تورم، نرخ سود بانکی و ایجاد تغییرات غیرموجه در عرضه و تقاضای پول و غیره می‌شود، تصمیمات جبرانی دولت برای پرداخت مابه‌التفاوت نرخ سود تسهیلات بانکی، اعطای یارانه‌ها، قیمت‌های تضمینی، هزینه‌های مربوط به اشتغال، افزایش بیمه‌های بیکاری و غیره از جمله هزینه‌های دیگر پولشویی محسوب می‌شود.
کاهش کنترل دولت بر سیاست‌های اقتصادی
در برخی از کشورهای در حال توسعه، قدرت ناشی از این عواید غیرقانونی (پولشویی)، اقتدار دولت را تحت تاثیر قرار داده و در نتیجه، کنترل دولت بر سیاست‌گذاری‌های اقتصادی را کاهش می‌دهد. در واقع، گاهی اوقات حجم زیاد دارایی‌های انباشته‌شده مبتنی بر عواید حاصل از پولشویی، به بازارها و حتی کسب‌وکارهای کوچک آسیب می‌زند.
ماهیت غیرقابل پیش‌بینی پولشویی همراه با کاهش کنترل دولت بر سیاست‌های اقتصادی، دستیابی به خط‌مشی‌های صحیح و کارآمد اقتصادی را با مشکل مواجه می‌کند. از آن جا که عواید حاصل از فعالیت‌های مجرمانه در آمار تولید ناخالص داخلی ثبت نمی‌شود، در نتیجه، اشتباه در تحلیل‌ها و سیاست‌گذاری‌های کلان اقتصادی از مهم‌ترین آثار پولشویی محسوب می‌شود.
تغییر جهت سرمایه‌گذاری‌ها و خروج سرمایه از کشور
تحقیقات نشان داده است که پولشویان وجوه خود را در فعالیت‌هایی سرمایه‌گذاری می‌کنند که برای کشور میزبان نفع اقتصادی ندارد. علاوه‌بر این، پولشویی و جرایم مالی، وجوه نقد را از سرمایه‌گذاری‌های سالم به سمت سرمایه‌گذاری‌های کم‌کیفیت (با هدف پوشاندن منشا عواید نامشروع) تغییر می‌دهد.
پولشویی، سبب تغییر جهت سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت و زیربنایی به سمت سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت در بخش‌های خدماتی می‌شود که آثار زیان‌باری بر اقتصاد کلان و برنامه‌ریزی‌های بلندمدت دولت دارد. چون در سطح کلان، سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت به دلیل ناپایداری و سرعت خروج آن از کشور، صدمات جبران‌ناپذیری را بر پیکره اقتصاد وارد می‌کند.
تضعیف امنیت اقتصادی
یکی از مولفه‌های امنیت اقتصادی برای سرمایه‌گذاران (چه داخلی و چه خارجی)، حفظ حقوق اشخاص از هرگونه تعدی است. به بیان دیگر، به رسمیت شناختن مالکیت اشخاص و تضمین اجرای قراردادها از اصول اولیه امنیت اقتصادی محسوب می‌شود. همچنین کاهش ریسک سرمایه‌گذاری که مولفه دیگر امنیت اقتصادی است، جز با ایجاد شفافیت و حاکمیت قانون امکان‌پذیر نخواهد شد.
پولشویی و فعالیت‌های مجرمانه از موانع اصلی امنیت اقتصادی، ایجاد شفافیت مالی و حاکمیت قانون است که زمینه فعالیت‌های تبهکارانه را گسترش و فعالیت‌های سازنده اقتصادی را کاهش می‌دهد. قوانین مبارزه با پولشویی تلاش می‌کند فضای ناامنی برای مجرمان ایجاد کند تا آن‌ها نتوانند وجوه کثیف خود را در نظام رسمی کشور تطهیر کنند و به نقاط دیگر جهان انتقال دهند.
تضعیف بخش خصوصی
یکی از آثار پولشویی، تاثیر مخرب بر بخش خصوصی است. پولشویان با هدف پنهان کردن عواید حاصل از فعالیت‌های غیرقانونی خود، با استفاده از برخی شرکت‌ها، عواید غیرقانونی خود را با وجوه قانونی مخلوط می‌کنند. در این صورت، شرکت‌ها به عواید غیرقانونی هنگفتی دسترسی دارند که به آن‌ها کمک می‌کند تا محصولات و خدمات قانونی خود را با قیمتی کمتر از قیمت بازار ارائه کنند.
گاهی این شرکت‌ها می‌توانند محصولات خود را حتی با قیمتی کمتر از هزینه تولید عرضه کنند و نسبت به شرکت‌های قانونی که سرمایه خود را از بازارهای مالی تامین می‌کنند، از قدرت رقابت بیشتری برخوردار شوند. این مسئله رقابت را برای شرکت‌های قانونی بسیار دشوار می‌کند و موجب بیرون راندن آن‌ها از بازار توسط شرکت‌ها و سازمان‌های مجرم می‌شود که در نهایت تضعیف بخش خصوصی قانونی را در پی خواهد داشت.
ایجاد موانع برای خصوصی‌سازی
پدیده پولشویی باعث برهم خوردن اصول حاکم بر بازار آزاد می‌شود و تلاش دولت برای انجام اصلاحات اقتصادی از طریق خصوصی‌سازی را با مشکل جدی مواجه می‌کند. البته اگر خصوصی‌سازی هدف‌مند و هدایت‌شده نباشد، ممکن است به عنوان ابزاری برای پولشویی مورد استفاده قرار بگیرد. آن هم به این دلیل که سازمان‌های مجرم از توان مالی بیشتری برای خرید شرکت‌های دولتی برخوردارند. در واقع، آن‌ها می‌توانند با خرید شرکت‌ها و موسسه‌های موردنظر خود مانند بانک‌ها، از آن‌ها برای تطهیر عواید حاصل از قاچاق و سایر فعالیت‌های مجرمانه یا گسترش فعالیت‌های غیرقانونی استفاده کنند.
سلام ببخشید جرایم وام کرونا هم بخشیده می شود؟ من وام کرونا گرفتم و کلی جریمه اومده الان رفتم بانک تجارت گفتن که شامل نمیشه ؟ !!!!