اوراق بدهی چیست و آیا برای سرمایه‌گذاری مناسب است؟

اوراق بدهی یکی از راه‌های کسب سود برای سرمایه‌گذاران است که خرید آن منجر به تامین مالی شرکت‌ها و دولت‌ها می‌شود. این اوراق می‌توانند به رشد اقتصادی یک شرکت یا دولت کمک کنند. خرید این اوراق در واقع یکی از ابزارهای تاثیرگذار تامین مالی در بازار سرمایه و بورس هر کشور محسوب می‌شود که ویژگی‌ها و شرایط خاصی دارد. در این مطلب از رده به معرفی اوراق بدهی و انواع آن می‌پردازیم.

معرفی اوراق بدهی

یکی از انواع اوراق بهادار، اوراق بدهی است که برای تامین مالی بنگاه‌های اقتصادی ارائه می‌شود. در واقع، این نوع اوراق نوعی وام هستند که در آن‌ها وام‌دهنده به عنوان خریدار و وام‌گیرنده به عنوان ناشرین این اوراق شناخته می‌شوند. بسیاری از شرکت‌ها و حتی دولت‌ها منابع مالی خود را از فروش این اوراق به عامه مردم به دست می‌آورند. از این اوراق برای تنوع‌بخشی به سبد سرمایه‌گذاران هم استفاده می‌شود. به عنوان مثال، افراد می‌توانند در کنار اوراق بهادار مانند سهام، اوراق حق تقدم، واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری در پرتفوی خود از اوراق بدهی موجود در بازار هم استفاده کنند.

اصطلاحات مربوط به اوراق بدهی

آشنایی با اصطلاحات مربوط به اوراق بدهی می‌تواند برای شما مفید باشد:

• تاریخ سررسید: این تاریخ پایان دوره اوراق بدهی است. در این تاریخ، ناشر اوراق، ارزش اسمی این اوراق را به دارندگان آن‌ها پرداخت می‌کند.
• ارزش اسمی: این ارزش همان اصل مبلغ وام است. ارزش اسمی باید در تاریخ سررسید به دارندگان اوراق پرداخت شود.
• نرخ سود اسمی: نرخ سود اسمی، بهره‌ای است که به صورت دوره‌ای و تا سررسید، به اوراق‌ بدهی‌ تعلق می‌گیرد.
• قیمت بازاری: قیمت بازاری اوراق بدهی، قیمت معامله آن اوراق در بازار است. دارندگان اوراق‌ بدهی‌ در صورت نیاز می‌توانند تا قبل از سررسید، اوراق خود را به قیمت بازاری در بازار به فروش برسانند و آن را به وجه نقد تبدیل کنند.
• نرخ سود تا سررسید (YTM): این نرخ، نرخ سودی است که از زمان خرید اوراق تا زمان سررسید آن، به دارنده تعلق می‌گیرد. در صورتی که اوراق‌ بدهی در زمان انتشار آن‌ها خریداری شود، نرخ سود تا سررسید برابر نرخ سود اسمی می‌شود. در غیر این صورت، بعد از انتشار این اوراق، YTM ممکن است کمتر یا بیشتر از نرخ سود اسمی باشد.

انواع اوراق بدهی

اوراق بدهی در اکثر موارد توسط یک ناشر منتشر می‌شود که می‌تواند دولت، شرکت یا یک شخص حقوقی باشد. بنابراین، این اوراق در سه دسته اوراق دولتی، شرکتی و شهرداری‌ها تقسیم می‌شوند. البته نوع دیگری از این اوراق به نام اوراق قرضه وجود دارند که در ایران کاربرد ندارند. در کشور ما اوراق بدهی بر اساس قوانین اسلامی تعیین می‌شود، در نتیجه، با اوراق بدهی موجود در سایر کشورها متفاوت است. از آن جایی که اوراق قرضه دارای سود مشخص هستند و ناشر متعهد می‌شود که این سود را بر اساس نرخ بهره مشخص به خریدار اوراق بدهد، جزو اوراق دارای ربا محسوب شده که از نظر شرع اسلام حرام در نظر گرفته می‌شوند.

اوراق بدهی انواع مختلفی دارد. برای مثال، اوراق بدهی دولتی اوراقی هستند که دولت هر کشوری برای تامین منابع مالی مورد نیاز طرح‌ها و پروژه‌های خود و یا تامین کسری بودجه منتشر می‌کنند. یا اوراق بدهی شرکتی، اوراق منتشرشده توسط شرکت‌های بزرگ هستند که به جای تامین مالی از طریق بازار پول و بانک‌ها، از بازار سرمایه این منابع را جمع‌آوری می‌کنند. توجه داشته باشید که انواع اوراق بدهی ممکن است کوپن پرداخت سود داشته باشند، در این صورت، به صورت ادواری به دارنده این اوراق مبلغی مشخص به عنوان سود پرداخت می‌شود.

اما در مجموع می‌توان این اوراق را به دسته‌های مختلف زیر تقسیم کرد:

• اوراق خرانه اسلامی: به این اوراق به اختصار اخزا هم می‌گویند. این اوراق توسط دولت جمهوری اسلامی ایران و با هدف تامین مالی و کسری بودجه منتشر می‌شود. این اوراق بدون کوپن پرداخت سود هستند و بازپرداخت آن‌ها در تاریخ سررسید توسط خزانه‌داری کل کشور انجام می‌شود.
• اوراق مشارکت: شرکت‌ها برای تامین مالی طرح‌های اقتصادی سودآور خود، اوراق مشارکت منتشر می‌کنند. با انتشار اوراق مشارکت، سرمایه مورد نیاز شرکت تامین‌شده و شرکت سود بیشتری کسب می‌کند. سرمایه‌گذاران با خریدن این اوراق، در سود طرح شریک می‌شوند.
• اوراق صکوک: اوراق صکوک یکی از ابزارهای تامین مالی در کشورهای اسلامی است که بر اساس اصول اسلام طراحی شده است. اوراق اجاره، مرابحه، استصناع، خرید دین، سلف استاندارد، مضاربه، منفعت، جعاله، مزارعه، مساقات و غیره از جمله اوراق صکوک به حساب می‌آیند. این اوراق در واقع، به عنوان اوراق بهادار با پشتوانه مالی تعريف می‌شوند که بايد خود دارای ارزش باشند، به عبارت دیگر نمی‌توانند بر اساس فعاليت‌های سفته‌بازی که بدون ایجاد ارزش و کار صورت می‌گيرند، سود کسب کنند.
• اوراق مرابحه: صاحبان اوراق مرابحه به شکل مشاع، مالک یک دارایی هستند و بازدهی ثابتی دریافت می‌کنند. علاوه‌بر آن می‌توان این اوراق را در بازار ثانویه به فروش رساند.
• اوراق استصناع: هدف از اوراق استصناع به وجود آوردن ابزاری برای تامین مالی پروژه‌های مختلف است. این اوراق بهادار بازدهی ثابتی دارند.
• اوراق منفعت: در اوراق منفعت صاحبان بر مقدار معین خدمات یا منافع از یک دارایی بادوام مالکیت دارند. این اوراق مشابه با حق اقامتی هستند که در یک هتل به شما داده می‌شود.
• گواهی سپرده: این نوع از اوراق بهادار این حق را به دارنده گواهی سپرده می‌دهند تا سود سپرده را دریافت کنند. هر گواهی سپـرده، تاریخ سررسید و یک نرخ سود ثابت دارد.

آیا خرید اوراق پر ریسک است؟

در اوراق بدهی باید ریسک نکول و ریسک نقدشوندگی را در نظر داشته باشید. ریسک نکول به معنای عدم توانایی ناشر به بازپرداخت اصل‌وفرع وام در زمان سررسید اوراق است. البته، در مواقعی که ناشر اوراق بدهی، دولت باشد هیچ‌گونه ریسک نکول وجود نخواهد داشت. ریسک نقدشوندگی هم به این معنا است که دارنده، نتواند به راحتی اوراق خود را در بازار بفروشد و به وجه نقد تبدیل کند. در مواقع پایین بودن حجم معاملات اوراق، ممکن است این مشکل به وجود بیاید.