شاخص هم وزن چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟
انواع و فرمول محاسبه شاخص هموزن را اینجا بخوانید
شاخص هم وزن بورس چیست؟
شاخص هم وزن چیست؟ برای پاسخ بهتر به این سوال باید به این موضوع اشاره کنیم که هنگام انتخاب سهام مناسب برای سرمایه‌گذاری، معمولا به مواردی از قبیل قیمت سهام، وضعیت بنیادی صنعت، صورت‌های مالی، وضعیت تکنیکال قیمت سهام و غیره توجه می‌کنیم. اما شاخص‌ها چشم‌اندازی از کلیت بازار در اختیارمان می‌گذارند که در بهترین حالت می‌توانند نشان‌دهنده روند کلی بازار باشند. مثلا اگر شاخص کل روندی نزولی داشته باشد، نشان‌دهنده این است که کلیت بازار گرفتار روند نزولی است و کسب سود در چنین بازاری دشوارتر از حالتی است که بازار در روند صعودی قرار گرفته است. بنابراین تحلیل شاخص‌های مختلف برای ارزیابی کلیت بازار می‌تواند چراغ راهی برای یافتن بهترین زمان برای ورود به بازار یا خروج از آن باشد.
ویژگی‌های شاخص هم وزن
اگر بخواهیم ویژگی‌های شاخص هم وزن را در قالب فهرست مرور کنیم، می‌توانیم فهرست مختصر زیر را در نظر داشته باشیم:
- روند و بازدهی شاخص هم وزن بر مبنای بازدهی اکثریت سهام بورسی است، نه تعداد کمی از شرکت‌های بزرگ و دارای ارزش بازار بالا
- در محاسبه شاخص هم وزن، همه شرکت‌ها وزن برابری دارند
- به‌طور کلی میزان نوسان شاخص هموزن کمتر از نوسان شاخص کل است
- وقتی شاخص هموزن در روند صعودی قرار می‌گیرد به این معناست که بیشتر شرکت‌های کوچک بازار سرمایه در روند صعودی قرار دارند
انواع شاخص هم وزن بورس
در حال حاضر برای بورس ایران شاخص‌های مختلفی تعریف شده است که از میان آن‌ها می‌توانیم به شاخص‌های مهم اشاره کنیم:
- شاخص کل بورس
- شاخص بازده نقدی و قیمت
- شاخص صنعت و شاخص مالی
- شاخص سهام آزاد شناور
- شاخص بازار اول و بازار دوم بورس
- شاخص ۵۰ شرکت برتر
- شاخص ۳۰ شرکت بزرگ
صندوق سرمایه‌گذاری شاخصی چیست؟
شاخص کل هموزن چیست؟
ممکن است این سوال پیش بیاید که پس شاخص هم وزن چه شد؟ شاخص هم وزن در واقع از دل شاخص کل بیرون می‌آید و به‌نوعی زیرمجموعه آن محسوب می‌شود.
«شاخص قیمت بورس اوراق بهادار تهران» یا «Tehran Exchange Price Index» که به اختصار «TEPIX» یا تپیکس نامیده می‌شود، در میان اهالی بازار سرمایه به شاخص کل معروف است. این شاخص نشان‌دهنده روند عمومی قیمت تمامی شرکت‌های بورسی است و در تعریف آن آمده است که «سطح تغییرات قیمت‌ها را نسبت به تاریخ مبدا» می‌سنجد. شاخص کل در یکم شهریور ۱۳۶۹ با عدد ۱۰۰ واحد معرفی شد و با فرازونشیب‌هایی اکنون در محدوده یک میلیون سیصد هزار واحد قرار دارد.
فرمول کلی محاسبه شاخص کل به این صورت است:
منظور از ارزش جاری همان ارزش بازار شرکت است که از حاصل‌ضرب تعداد سهام آن شرکت در قیمت هر برگه سهام آن به دست می‌آید. ارزش جاری کل بازار بورس هم از مجموع ارزش جاری یا ارزش بازار شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس به دست می‌آید.
نکته یک: شاخص کل بورس تهران قیمت سهام همه شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس را شامل می‌شود و اگر نماد شرکتی به هر دلیلی (برگزاری مجمع، ابهام در اطلاعات ارائه شده و …) بسته باشد و در بازه‌ای سهام آن شرکت معامله نشود، قیمت آخرین معامله آن در محاسبه شاخص کل در نظر گرفته می‌شود.
نکته ۲: با توجه به فرمول محاسبه شاخص به این نکته پی می‌بریم که شاخص کل علاوه بر قیمت هر برگه سهم، از تعداد سهام منتشره شرکت‌ها هم اثر می‌گیرد. تعداد سهام منتشره شرکت‌ها بعد از هر مرحله افزایش سرمایه (از محل آورده نقدی)، تغییر می‌کند و در نتیجه باید در محاسبه شاخص تعدیلاتی صورت بگیرد. این تعدیلات در مخرج کسر فرمول محاسبه شاخص انجام می‌گیرد. بد نیست به این نکته هم اشاره کنیم که مواردی از قبیل پرداخت سود نقدی و افزایش از محد سود انباشته باعث تعدیل شاخص کل نمی‌شود.
نکته ۳: شاخص کل نمایندهٔ «میانگین» کل بازار است. مثلا اگر این شاخص از یک میلیون واحد به یک‌ونیم میلیون واحد برسد، به معنای این است که قیمت سهام شرکت‌های بورسی به‌طور میانگین پنجاه درصد رشد داشته است. اما این به آن معنا نیست که قیمت همهٔ شرکت‌ها دقیقا به این اندازه رشد کرده. مثلا ممکن است قیمت سهام شرکتی در این بازه پنجاه درصد افت کند، ولی قیمت سهام شرکت دیگری صد درصد رشد داشته باشد.
چرا به شاخص هموزن نیاز داریم؟
اگر در فرمول محاسبه شاخص کل دقت کنیم متوجه خواهیم شد که وزن شرکت‌ها در محاسبه این شاخص اثرگذار است. یعنی اگر شرکتی سرمایه بیشتری داشته باشد و تعداد سهام آن بیشتر باشد (شرکت‌های بزرگ)، تغییرات قیمت سهام این شرکت در مقایسه با تغییرات قیمت سهام شرکت‌های کوچک‌تر، تاثیر بیشتری بر شاخص کل خواهد گذاشت. همین مسئله این امکان را به وجود آورده است که با معاملاتی جهت‌دار و سوری شاخص کل را دستکاری کرد. هرچند مسئولان بازار سرمایه هیچ‌گاه چنین چیزی را رسما اعلام نمی‌کنند، اما بررسی معاملات در مقاطعی از بازار سرمایه چنین ظنی را تقویت می‌کند.
در هر صورت، منعکس نشدن تغییرات قیمت سهام شرکت‌های کوچک‌تر در شاخص کل این نیاز را پدید آورد که شاخص دیگری در کنار شاخص کل معرفی شود برای اینکه تغییرات قیمت این دسته از سهام را بهتر نمایندگی کند. به همین دلایل بود که در تاریخ پنجم اسفند ۱۳۹۳، مدیریت فناوری بورس تهران شاخص کل هم وزن را معرفی کرد و در دسترس فعالان بازار سرمایه گذاشت.
نکته مهم درمورد شاخص کل هموزن این است که در این شاخص تمامی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس وزنی برابر دارند. به تعبیر دیگر، تغییرات قیمت سهام بزرگ‌ترین شرکت بورسی به اندازه تغییرات قیمت کوچک‌ترین شرکت‌های بورسی بر شاخص کل هم وزن تاثیر می‌گذارد. در نتیجه معاملات جهت‌دار تاثیری بر شاخص هموزن ندارند و برای تغییر روند این شاخص باید روند کلیه سهام بورسی تغییر کند.
نکته: شاخص هم وزن با افزایش سرمایه شرکت‌ها تعدیل نمی‌شود و فقط اضافه شدن شرکت‌ها به بورس (یا حذف شدن بعضی شرکت‌ها) است که موجب تعدیل در شاخص هموزن می‌شود. تقسیم سود نقدی هم باعث تعدیل در این شاخص می‌شود.
فرمول محاسبه شاخص هم وزن
برای محاسبه شاخص هم وزن از فرمولی استفاده می‌شود که در تصویر زیر دیده می‌شود. در این فرمول، ابتدا قیمت روز سهام تک‌تک شرکت‌های بورسی بر قیمت پایه آن‌ها تقسیم و در ضریب تعدیل مخصوص آن سهم ضرب می‌شود. سپس اعدادی که به دست آمده‌اند را جمع و بر تعداد کل شرکت‌های بورسی تقسیم می‌شود. در پایان عدد حاصل ضرب در عدد پایه شاخص می‌شود. در محاسبه شاخص هموزن، مواردی از قبیل اثر ورود و خروج شرکت‌ها، افزایش سرمایه و غیره تعدیل می‌شود.
تفاوت شاخص کل و شاخص هم وزن چیست؟
همان‌طور که قبلا اشاره کردیم، فرمول محاسبه شاخص کل به گونه‌ای است که شرکت‌های بزرگ‌تر وزن بیشتری در این شاخص دارند و تاثیر بیشتری بر آن می‌گذارند. به بیان دیگر، شاخص کل بین سهم‌های بزرگ‌تر و کوچک‌تر به‌نوعی تمایز قایل می‌شود. اما در شاخص هم وزن شرکت‌ها وزن برابر دارند و تاثیرگذاری آن‌ها بر این شاخص یکسان است.
به‌طور کلی، روند شاخص هموزن می‌تواند نشان دهد که کلیت بازار چه روندی داشته است. مثلا اگر این شاخص مثبت باشد، معنایش این است که بیشتر سهام بازار افزایش قیمت داشته‌اند و اگر منفی باشد، یعنی اینکه اکثر سهام شرکت‌های بورسی کاهش قیمت را تجربه کرده‌اند.
اگر بخواهیم این تفاوت را به زبان ساده‌تری توضیح بدهیم، باید بگوییم این امکان وجود دارد که با مثبت بودن چند نماد خاص، شاخص کل رشد کند، ولی قیمت اکثریت شرکت‌های بازار کاهش داشته باشد. اما این امکان وجود ندارد که با رشد قیمت تعداد محدودی از نمادهای بازار، شاخص هم وزن رشد داشته باشد.
به شاخص کل بیشتر توجه کنیم یا به شاخص هم وزن؟
پاسخ این پرسش بستگی به سبد سهام و استراتژی سرمایه‌گذاری معامله‌گر دارد. ممکن است معامله‌گری به این نتیجه برسد که در مقطعی از بازار، شرکت‌های بزرگ خریدار بیشتری دارند و پول‌های بزرگ تمایل دارند به این سهم‌ها وارد شوند. در چنین حالتی، معامله‌گر سبدی از سهم‌های بزرگ و متوسط بازار تشکیل می‌دهد و در نتیجه بهتر است روند شاخص کل را بیشتر زیر نظر بگیرد.
در حالت دیگر، معامله‌گر ممکن است به این نتیجه برسد که جریان پول در بازار خیلی قوی نیست و این پول هم بیشتر در سهم‌های کوچک فعالیت می‌کند. به تعبیر دیگر، پول فعال در بازار به اندازه‌ای نیست که سهم‌های بزرگ را تکان بدهد. در این حالت معامله‌گر سبدی از سهم‌های کوچک تشکیل می‌دهد و بهتر است روند شاخص هموزن را بیشتر زیر نظر بگیرد.
مقدار شاخص کل و شاخص هموزن را از کجا ببینیم؟
راحت‌ترین راه برای دیدن مقدار شاخص هم وزن و شاخص کل مراجعه به سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران یا همان tsetmc.com است. در قسمت بالای این سایت می‌توانید تعدادی از شاخص‌های اصلی بورس را به صورت لحظه‌ای دنبال کنید. در این قسمت شاخص کل با همان عبارت «شاخص کل» و شاخص هموزن با عبارت «شاخص کل (هموزن)» مشخص شده است. در این قسمت علاوه بر مقدار لحظه‌ای شاخص‌ها، می‌توانید ملاحظه کنید که شاخص مورد نظرتان چقدر تغییر داشته و این تغییر چه درصدی از مقدار کل آن شاخص بوده است.
