آشنایی با چک و انواع آن به همراه نکات مهم حقوقی
چقدر درباره انواع چک مانند چک صیادی، چک بانکی، چک حامل، چک برگشتی و قوانین مربوط به آنها اطلاع دارید؟
اگر جزو علاقه‌مندان به ایران باستان هستید، احتمالا شنیده‌اید که سابقه چک در ایران به دوران هخامنشیان برمی‌گردد. اگر هم به مباحث تاریخی علاقه‌ای ندارید، کافی است بدانید تقریبا نیمی از پرداخت‌ها در معاملات تجاری کشور از طریق چک انجام می‌شود تا به اهمیت چک پی ببرید. ریسکی که معاملات براساس چک برای طرفین معامله داشت، باعث شد تا شبکه بانکی تغییراتی در شکل چک‌های بانکی ایجاد کند و حالا چک‌های بانکی با اعتبار بالاتری بین مردم ردوبدل می‌شوند. برای دانستن درباره چک بانکی در قانون جدید، انواع چک بانکی، انواع چک صیادی و اصطلاحات دیگری مانند چک برگشتی و چک حامل این مطلب را بخوانید.
استعلام چک برگشتی قدیمی و صیادی با کدملی تمام بانک‌ها
تعریف چک
حتی اگر تا امروز دسته چک هم نداشته‌اید، حتما کارتان چندباری به چک افتاده و با یکی از انواع چک سروکار داشته‌اید. آدم‌ها یا خودشان دسته چک دارند، یا از کسی چک گرفته‌اند و آن را نقد کرده‌اند، یا برای ضمانت گرفتن وام و تسهیلات مجبور شده‌اند از آشنا و فامیل چک بگیرند و تحویل بانک بدهند. خلاصه انواع چک یکی از مهم‌ترین ابزارهای پرداخت بانکی محسوب می‌شوند.
قوانین تجارت چک را این طور معرفی می‌کنند: « نوشته‌ای که به موجب آن صادرکننده وجوهی را که در نزد محال علیه دارد کلاً یا بعضاً مسترد یا به دیگری واگذار می‌کند.» البته چون بعید است کسی متوجه مفهوم این جملات شود، ساده‌ترش می‌شود این: «چک، سندی بانکی است که وقتی کسی آن را از بانک می‌گیرد و امضایش می‌کند، صادرکننده چک به حساب می‌آید. صادر کننده وقتی چک با تحویل دادن چک به بانک دستور می‌دهد از محل پولی که در آن بانک دارد، به اندازه مبلغی که روی چک درج شده بردارد و به دارنده چک بدهد.»
در واقع چک، برگه‌ای است که ارزش پولی – به همان اندازه‌ای که روی برگ چک نوشته شده- دارد و برای خرید در زمان حال و پرداخت مبلغ خرید در آینده کاربرد دارد. برای اینکه بدانید چک چه تاثیری روی مراودات مالی ایرانی‌ها دارد، نگاهی به این آمار مرکزی جالب است: از شروع سال ۱۴۰۰ تا پایان مهر، در مجموع ۴۸میلیون فقره چک صادر شده و مبلغ ۱۴۱۰هزار میلیارد تومان هم جابه‌جا شده است. چنین حجم استفاده‌ای از این سند مالی، نیاز به انواع چک دارد که در ادامه مطلب آنها را معرفی کرده‌ایم.
ارکان اصلی چک
برای انتقال و مبادله پول با استفاده از انواع چک بانکی سه نفر نقش دارند؛ صادرکننده چک، بانک پرداخت‌کننده و دریافت‌کننده. هر کدام از این سه عامل باید کارهایی را انجام بدهند تا یک چک بانکی قابلیت نقد شدن پیدا کند و این وظایف را برایتان شرح داده‌ایم.
صادرکننده چک
کسی که صاحب حساب بانکی و دسته چک است. صادرکننده انواع چک صیادی همان کسی است که تاریخ و مبلغ روی چک را می‌نویسد و آن را امضا می‌کند. صادرکننده چک با نوشتن و صادر کردن چک تعهد می‌دهد که در همان تاریخ روی چک و به اندازه مبلغی که روی چک نوشته، در حسابش پول داشته باشد و اجازه برداشت این پول را به دریافت کننده می‌دهد.
بانک پرداخت‌کننده
هر وقت در اصطلاحات بانکی و قوانین چک به واژه «بانک محال علیه» برخورد کردید، منظور همان بانک پرداخت‌کننده چک است. همان بانکی که صاحب حساب بانکی دسته چکش را از آنجا گرفته و پول صاحب چک را نگه می‌دارد. بانک‌ها هم انواع چک مختلفی را صادر می‌کنند که در همین مطلب توضیحشان می‌دهیم.
دریافت‌کننده چک
کسی که نامش روی برگه چک در قسمت «در وجه…» نوشته شده، یا برای وصول کردن انواع چک صیادی به بانک مراجعه می‌کند، همان دریافت کننده یا دارنده چک است. دریافت‌کننده چک با مرجعه به یکی از شعبه‌های همان بانک امکان نقد کردن آن را دارد. علاوه بر این روش، دارنده می‌تواند چک را در یکی از حساب‌های خودش هم بخواباند که طی زمانی حدودا یک‌روزه پول به حسایش واریز می‌شود.
نکته: دریافت‌کننده چک با پشت‌نویسی (در اصطلاحات بانکی به آن ظهرنویسی می‌گویند) و زدن دوامضا و ثبت این انتقال در سامانه صیاد، می‌تواند چک‌های عادی را به فردی دیگر واگذار کند.
انواع چک‌های بانکی
انواع چک‌ها در دو دسته مختلف تقسیم‌بندی می‌شوند: دسته اول چک‌هایی که توسط فرد صاحب حساب جاری صادر می‌شود. صاحبان این دسته چک‌ها بعد از احراز شرایط توسط بانک، آن را از بانک می‌گیرند و اقدام به صادر کردنش می‌کنند و به آنها چک عادی می‌گویند.
دسته دوم هم چک‌هایی هستند که بانک‌ها صادرکننده‌اش هستند. یعنی اشخاص از بانکی که در آن حساب دارند، می‌خواهند چک تضمین‌شده یا رمزدار بین بانکی در وجه یک نفر دیگر به آنها بدهد. بانک هم بابت این صدور چک از آنها کارمزد می‌گیرد. به این نوع از چک‌ها، چک تضمین شده می‌گویند.
انواع چک‌هایی که توسط بانک صادر می‌شوند
چک‌هایی که توسط بانک به در خواست یکی از مشتری‌هایشان صادر می‌شوند، این مزیت را دارند که امکان برگشت خوردن ندارند و بانک پرداخت مبلغی که روی چک نوشته شده را به دارنده چک ضمانت می‌کند. در اصل بانک همان ابتدا و زمان صدور چک تضمینی، مبلغ روی چک را از حساب درخواست‌کننده آن برداشت می‌کند و در تاریخ مشخص به حساب دریافت‌کننده یا دارنده واریز خواهد کرد. انواع چک که توسط بانک صادر می‌شود، شامل این سه دسته است:
چک رمزدار بین بانکی
در هر بانکی که حساب داشته باشید، می‌توانید درخواست گرفتن چک بین بانکی به نام فرد یا شرکتی حقوقی را داشته باشید. برای صادر شدن این نوع چک هم نیاز به دانستن شماره حساب دریافت‌کننده چک و نام و کد شعبه آن حساب دارید. چک رمزدار بین بانکی در واقع قابل نقد شدن نیست و مبلغ درج شده روی چک از حساب درخواست کننده به شماره حساب نوشته شده روی برگه چک منتقل خواهد شد و دریافت‌کننده نه می‌تواند آن را نقد و نه به کس دیگری واگذار کند. برای همین هم چک رمزدار بین بانکی بالاترین درجه امنیت را در تمام راه‌های انتقال پول دارد و حتی اگر برگه چک مفقود شده یا به سرقت برود، هیچ خطری مبلغ چک را تهدید نمی‌کند و پول امکان رفتن به جایی غیر از شماره حساب روی برگه چک رمزدار بین بانکی را نخواهد داشت.
انواع چک رمزدار و تفاوت چک رمزدار بین بانکی و بانکی
چک تضمین شده (رمزدار بانکی)
به چک‌هایی که به درخواست مشتری توسط بانک صادر می‌شوند، چک تضمین شده می‌گویند. به این دلیل هم به این نوع از چک‌ها تضمین شده می‌گویند چون بانک پرداخت آن را به تحویل‌گیرنده چک ضمانت می‌کند. برای داشتن چک تضمین شده نیازی به داشتن دسته چک نیست و تنها در صورت داشتن موجودی به اندازه مبلغ چک، می‌توانید به بانکتان بروید و از مسئول باجه درخواست چک تضمین شده را به اسم فرد موردنظر کنید. بانک هم چک تضمین شده را با تاریخ و مبلغ مشخص که تمام اطلاعات روی آن ماشین‌نویسی شده و رمزگذاری شده تحویل‌تان می‌دهد.
چک مسافرتی
هرچند این روزها، کارت‌های بانکی کار را راحت کرده‌اند و نیازی به همراه داشتن پول نقد نیست، اما در قوانین بانکی، هنوز هم چک مسافرتی به عنوان یکی از انواع چک وجود دارد. همان‌طور که از اسمش برمی‌آید، چک بانکی مخصوص مسافرانی است که قصد سفر دارند، اما نمی‌خواهند پول نقد زیادی همراه خودشان ببرند. برای همین از بانکشان چک مسافرتی می‌گیرند تا در صورت لزوم در شهر مقصد آن را به پول تبدیل کنند. اگر قصد سفر به خارج از کشور را دارید و بانک شما هم در شهر مقصد شعبه دارد، می‌توانید از چک مسافرتی برای انتقال پول استفاده کنید، اما بعد از ظهور عابر‌بانک‌ها و اپلیکیشن‌های پرداخت، استفاده از چک مسافرتی برای سفرهای داخلی توجیهی ندارد.
انواع چک‌هایی که توسط شخص صاحب چک صادر می‌شوند
انواع چک در قانون جدید در دسته‌‌بندی‌های زیر قرار می‌گیرد.
چک عادی
معمول‌ترین نوع چک همین چک عادی است. افراد بعد از مراجعه به بانک و باز کردن حساب جاری و احراز شرایط لازم، دسته چک می‌گیرند. صاحب حساب می‌تواند چک را در وجه افراد دیگر بنویسد و بعد از نوشتن مشخصات او روی برگه چک و ثبت در سامانه صیاد، آن را صادر کند. چک عادی البته ضمانت اعتباری پرداخت ندارد.؛ یعنی تضمینی برای نقد شدنش نیست و برگشت نخوردن آن، بستگی به صادرکننده چک و خوش‌حسابی او دارد
چک ضمانت
وقتی دونفر قراردادی بین خودشان می‌بندند، گاهی مواقع یکی از طرفین برای تضمین انجام کار چک شخصی خودش را به نفر دیگر می‌دهد. به این چک که برای تعهد انجام کار به طرف دیگر معامله داده می‌شود، چک ضمانت می‌گویند.
آشنایی با چک ضمانت و نحوه نوشتن آن
چک تایید شده
صاحب حساب جاری می‌تواند از بانک درخواست کند تا چکی را که صادر کرده، تایید کند. بانک هم بعد از برداشت یا مسدود کردن مبلغ روی چک از حساب صاحب حساب، چک شخصی او را تایید و پرفراژ می‌کند. مزیت چک تایید شده این است که امکان برگشت خوردن ندارد و بانک صادر کردنش را تضمین می‌کند.
چک موردی
گاهی هم پیش می‌آید که شما حساب جاری و دسته چک ندارید، اما نیاز دارید در وجه کسی چک صادر کنید. اگر با چنین موردی مواجه شدید، می‌توانید از بانک خودتان درخواست یک برگ چک کنید که به آن چک موردی می‌گویند. فقط حواس‌تان باشد چک موردی در وجه حامل صادر نمی‌شود و البته نیازی به ثبت در سامانه صیاد هم ندارد.
چک موردی چیست؟ +نحوه دریافت آن
چک الکترونیکی
همان چک عادی بدون برگه‌های فیزیکی و کاغذی است. این نوع چک از سال 1397 وارد شبکه بانکی شد. دارنده چک الکترونیکی بعد از ثبت امضای الکترونیکی‌اش در بانک و بعد هم گرفتن کد شهاب می‌تواند چک الکترونیکی داشته باشد و در وجه افراد مختلفی آن را صادر کند. چک الکترونیکی هم باید در سامانه صیاد ثبت شود و از طریق اینترنت بانک یا همراه بانک همان بانک صادرکننده امکان واریز شدن به حساب مقصد را دارد.
چک الکترونیکی چیست و چگونه نقد می‌شود؟
چک در وجه حامل
بعد از راه‌اندازی سامانه صیاد، چک حامل دیگر وجود ندارد و صادر کردن چک بدون اسم و مشخصات گیرنده ممنوع است. در واقع برای ثبت چک در سامانه صیاد، صادرکننده نیاز به اسم و مشخصات گیرنده چک دارد و از لحاط فنی امکان صادر کردن چک حامل دیگر میسر نیست. البته چک در وجه حامل امنیت خیلی پایینی داشت و با تغییر قوانین و ثبت چک در سامانه صیاد، امکان برگشت خوردن چک یا کلاه‌برداری خیلی کمتر می‌شود.
قانون جدید چک چیست؟ | آخرین تغییرات و خبرها
چک برگشتی
اگر برای نقد کردن یک چک به بانک مراجعه کردید و نتوانستید به دلیل کمبود موجودی صاحب حساب آن را نقد کنید، می‌توانید چک را برگشت بزنید. فراموش نکنید چک برگشتی ارزش قضایی ندارد و شکایت کیفری محسوب نمی‌شود. پس بعد از برگشت زدن چک باید برای شکایت به مراجع قضایی رفت. البته این را هم بدانید که از زمان برگشت زدن چک، ۶ ماه برای ارائه شکایت به دادگاه فرصت دارید.
