قرارداد هوشمند چیست؟ مفهوم قرارداد هوشمند به زبان ساده

قرارداد هوشمند چیست؟

قرارداد هوشمند پروتکلی برای ایجاد یا بهبود قراردادهاست که با در نظر گرفتن شرایط درج شده در قرارداد، تمامی اقدامات پیش‌بینی شده در آن را به طور خودکار انجام می‌دهد. این نوع از قراردادها باعث می‌شوند تا تراکنش‌های معتبر بدون دخالت واسطه‌ها یا همان اشخاص ثالث انجام شود و در واقع پروتکلی کامپیوتری هستند که برای تسهیل، تأیید و یا اجرای یک معامله به صورت دیجیتالی ایجاد شده‌اند. در این روند تمام تراکنش‌ها قابل ردیابی و برگشت ناپذیر هستند.

تفاوت با قرارداد معمولی

اولین نکته‌ای که قراردادهای هوشمند را از دیگر انواع قراردادها متمایز می‌کند، وابسته نبودن آن به واسطه‌ها در انجام تراکنش‌هاست. قرارداد هوشمند کدی است که در بستر بلاکچین فعال می‌شود و شرایط یک توافق‌نامه بین دو طرف را بررسی و اجرا می‌کند.

اجرایی شدن یک قرارداد هوشمند مثل قراردادهای معمولی احتمالی نیست. وقتی یک قرارداد هوشمند روی یک بلاکچین آزاد مثل اتریوم اجرا شود، دیگر حتی خود برنامه‌نویس قرارداد نیز نمی‌تواند جلوی اجرا شدن آن را بگیرد و فرآیند تراکنش را متوقف کند.

خاصیت اصلی بلاکچین، غیرمتمرکز بودن آن است. وقتی قرارداد هوشمند شما روی بلاکچین ثبت شود، این قرارداد بین نودهای شبکه به اشتراک گذاشته می‌شود تا همه یک نسخه از آن را داشته باشند. به همین خاطر جلوگیری از اجرا یا دستکاری در آن غیرممکن است و انگار که شما چندین شاهد غیرقابل انکار داشته‌اید که بر اجرا شدن درست قرارداد نظارت داشته‌اند.

قراردادهای هوشمند به دلیل مزایای آن از محبوبیت زیادی برخوردارند. اولین مزیت اصلی این نوع از قراردادها، امنیت آن است. اگر قراردادهای هوشمند به درستی استفاده شوند، هک کردن آن بسیار دشوار است. محیط ایده‌آل قراردادهای هوشمند توسط رمزنگاری پیچیده پشتیبانی می‌شود که نگهداری اسناد با امنیت بالا را تضمین می‌کند

مثالی از قرارداد هوشمند

مثال ساده‌ای که برای نحوه کلی کار قرارداد هوشمند می‌توان آورد، دستگاه‌های فروش خودکار نوشیدنی در اماکن عمومی هستند که هنگام خرید بعد از وارد کردن پول، دستگاه آن را پردازش می‌کند و فقط در صورتی که همه چیز درست بود، کالای موردنظر را به شما می‌دهد.

اگر بخواهیم راجع به کاربرد قرارداد هوشمند در دنیای واقعی مثال بزنیم، می‌توانیم مسأله خرید آپارتمان را مطرح کنیم. فرض کنیم شما قصد دارید یک آپارتمان را از شخصی در طی تنظیم یک قرارداد هوشمند به ازای 100 اتریوم بخرید. در زمان معامله، قرارداد هوشمند طراحی شده میزان دارایی شما و کالای درخواستی را پردازش کرده و از وجود هر دوی آن‌ها مطمئن می‌شود. اگر شرایط اجرای معامله آماده بود، بدون هیچ تغییر یا توقفی، معامله شما انجام می‌شود و شما به طور قطع در صورت پرداخت 100 اتریوم، مالک آپارتمان خواهید بود.

اگر همین معامله را با قرارداد معمولی انجام می‌دادید، باید دستمزد واسطه پرداخت می‌کردید و احتمال کلاهبرداری وجود داشت. ممکن بود شما از پرداخت پول خودداری کنید و یا شخص موردنظر در موقع فروش تقلب کند. قرارداد هوشمند در شبکه قرار می‌گیرد و توسط کاربران درون شبکه قابل مشاهده است و بنابراین هیچ شانسی برای تغییر شرایط و الزامات وجود ندارد و معامله شما کاملا قابل پیگیری است.

هدف از قرارداد هوشمند

قراردادهای هوشمند در اصل به خاطر ناکارآمد بودن قراردادهای معمولی و مسأله‌دار بودن موضوع اعتماد بین طرفین معامله به وجود آمدند. همان‌طور که قبلا اشاره کردیم، در بسیاری از قراردادهای عادی نه تنها برای نظارت روی روند کار به واسطه‌ای مانند بنگاه‌های معاملاتی نیاز است که هزینه زیادی را از فروشنده و خریدار درخواست می‌کنند، بلکه حتی با این کار هم انجام شدن بی‌دردسر تراکنش قطعی نیست و هم‌چنان ممکن است معامله با مشکل روبه‌رو شود.

در واقع قرارداد هوشمند برای ایجاد تحولی در صنعت و موضوع تراکنش‌ها ایجاد شد تا با ایجاد اعتماد بین افراد از طریق نظارت بر اجرای سالم شرح معاملات، نیاز به واسطه‌ها از بین رفته و در هزینه‌های معاملاتی صرفه‌جویی شود.

تاریخچه قرارداد هوشمند

ایده قرارداد هوشمند اولین بار توسط حقوق‌دان و دانشمند علوم کامپیوتری، نیک سابو در سال 1994 مطرح شد. او این ایده را به صورت بندهای قراردادی تعریف کرده بود که درون سخت‌افزار و نرم‌افزار تعبیه می‌شود و باعث می‌شود تا نقض قرارداد مستلزم هزینه بسیار زیادی باشد. سابو، قراردادهای هوشمند را تغییری اساسی در جهان دور از سیستم‌های کاغذی و در جهت حرکت به سمت سیستم‌های دیجیتالی مانند بانکداری نوین و پشتیبانی شده توسط کامپیوترها و پایگاه‌های داده می‌دانست.

البته در آن زمان فضای مناسبی برای اجرای این ایده وجود نداشت و بعد از ظهور فناوری بلاکچین بود که ایده قراردادهای هوشمند عملیاتی شد. بلاکچین اتریوم امکان ایجاد چنین قراردادهایی برای تمامی پروژه‌ها را عملی کرد و قدم جدیدی در جهت هوشمندسازی جهان برداشت.

حمله 51 درصدی بلاکچین چیست؟

قرارداد هوشمند چگونه کار می‌کند

قرارداد هوشمند کدی است که توسط یک برنامه‌نویس نوشته شده و بعد از طریق نرم‌افزار رسمی متصل به بلاکچین که به آن کلاینت هم گفته می‌شود، به صورت یک تراکنش در بلاکچین ثبت می‌شود. بیشتر قراردادهای هوشمندی که با آن‌ها سر و کار داریم، روی بلاکچین اتریوم کار می‌کنند و از آن جا که هر بلاکچینی زبان برنامه‌نویسی مشخص خود را دارد، باید اشاره کرد که برای ثبت یک قرارداد هوشمند روی اتریوم باید از زبان برنامه‌نویسی سالیدیتی (Solidity) استفاده کرد.

بعد از این که دارایی‌ها و شرایط قرارداد روی بلاکچین کدگذاری شد، این قرارداد چندین بار بین نودها (گره‌های پلتفرمی) کپی می‌شود و برنامه شرایط اجرای تعهدات را بررسی می‌کند. سپس تنها کاری که باید برای اجرای معامله انجام داد، وارد کردن مقدار موردنیاز رمزارز در قرارداد هوشمند است. با پرداخت مبلغ توافق شده، شما کالای خود و سایر مجوزهای لازم را دریافت می‌کنید.

اجزای قرارداد هوشمند

یک قرارداد هوشمند مانند هر قرارداد دیگری، دارای اجزایی است که در اجرایی شدن آن نقش دارند. در ادامه به چهار جزء اصلی قرارداد هوشمند خواهیم پرداخت:

موضوع قرارداد

موضوع قرارداد هوشمند اولین نکته مهمی است که باید به آن توجه داشت. این موضوع شامل تمام محتوا و فرآیندی است که هر دو طرف معامله برای انجام آن با هم در توافق هستند. این موضوع باید به راحتی در اختیار امضاکنندگان قرار بگیرد و به گونه‌ای طراحی شود تا قابل اجرا باشد. مثلا اگر قرار است تا شما فایلی را در صورت پرداخت پول دریافت کنید، باید قرارداد هوشمند نوشته شده به فایل دسترسی داشته باشد.

شرایط قرارداد هوشمند (مفاد)

شرایط قرارداد هوشمند به زبان ساده دنباله‌ای از عملیات است که در صورت رخ دادن، موجب اجرای قوانین می‌شوند. این ضوابط باعث تبدیل توافقات بین دو طرف به کدهای برنامه‌نویسی می‌شود تا پردازش قرارداد هوشمند در بستر بلاکچین امکان‌پذیر باشد. ضوابط مشخص شده باید به طور دقیق تمام حالت‌های پیش‌بینی شده را پشتیبانی کنند و توسط تمام شرکت‌کنندگان امضا شوند.

امضای دیجیتال

امضای دیجیتال با پروتکل PKI رمزنگاری می‌شود. در این فرآیند رمزنگاری، دو عدد طولانی استفاده می‌شود. یکی از این اعداد، کلید عمومی است و دیگری کلید خصوصی نام دارد. کلید خصوصی فقط در اختیار دارنده و کلید عمومی در اختیار همه افرادی که با دارنده کلید خصوصی در ارتباط هستند، قرار می‌گیرد. این دو کلید با یک‌دیگر متفاوت هستند و با استفاده از روابط خاص ریاضی محاسبه می‌شوند. قرارداد ایجاد شده باید توسط همه شرکت‌کنندگان امضا شود.

پلتفرم غیرمتمرکز

قراردادهای هوشمند برای درست انجام شدن باید در یکی از پلتفرم‌های غیرمتمرکز انجام شوند تا از دخالت اشخاص ثالث در فرآیند معامله جلوگیری شود. با ثبت تراکنش در شبکه توزیع‌شده و غیرمتمرکز بلاکچین، تمامی دادوستدها و تراکنش‌ها با نظارت مستقیم اعضای شبکه و بدون نیاز به واسطه انجام می‌شوند.

مزایای قرارداد هوشمند

قراردادهای هوشمند به دلیل مزایای آن از محبوبیت زیادی برخوردارند. اولین مزیت اصلی این نوع از قراردادها، امنیت آن است. اگر قراردادهای هوشمند به درستی استفاده شوند، هک کردن آن بسیار دشوار است. محیط ایده‌آل قراردادهای هوشمند توسط رمزنگاری پیچیده پشتیبانی می‌شود که نگهداری اسناد با امنیت بالا را تضمین می‌کند.

مسأله بعدی، موضوع اعتماد است. با توجه به این که اسناد شما کدگذاری شده و در یک دفتر مشترک محافظت و ذخیره می‌شوند، امکان سرقت یا گم شدن آن‌ها وجود ندارد. هم‌چنین لازم نیست که شما به افرادی که در حال معامله با آن‌ها هستید، اعتماد کامل داشته باشید؛ چرا که سیستم قراردادهای هوشمند تمامی مسائل امنیتی را رعایت می‌کند تا تراکنش به صورت موفقیت‌آمیز انجام شود.

انجام شدن قراردادهای هوشمند نیازی به واسطه یا شخص ثالث ندارد و اختیار و کنترل کامل تراکنش به عهده خود شماست. از آن جا که نیازی به دفاتر اسناد رسمی، نمایندگان املاک، دستیار و یا سایر واسطه‌ها ندارید، در نتیجه نیازی به پرداخت هزینه‌های خدماتی بالای آن‌ها هم ندارید.

برای آخرین نکته هم می‌توان به کارآمدی قراردادهای هوشمند اشاره کرد. معمولا در روش‌های دستی برای ارسال و انتقال اسناد کاغذی به مکان‌های لازم، زمان زیادی صرف می‌شود که می‌توانید با استفاده از قراردادهای هوشمند در زمان خود هم صرفه‌جویی کنید.

معایب قراردادهای هوشمند

با وجود مزیت‌های فراوان، قراردادهای هوشمند به دلیل نوظهور بودن آن‌ها دارای مشکلاتی هستند که به مرور زمان حل خواهند شد. در وضعیت فعلی هم‌چنان ابهامات زیادی راجع به نحوه فعالیت و کیفیت نتایج آن‌ها وجود دارد.

اولین مشکل این قراردادها می‌تواند اوراکل (Oracle) قرارداد باشد. اوراکل به چیزی گفته می‌شود که اطلاعات خارجی را به قرارداد می‌دهد تا قرارداد آن را پردازش کند. مثلا برای بررسی قرارداد مربوط به اطلاعات هواشناسی ممکن است اوراکل، یک سایت هواشناسی باشد. اوراکل‌ها تلاش می‌کنند تا از روش‌های غیرمتمرکز و ایمن برای کسب اطلاعات استفاده کنند، اما در نهایت داده‌ها از فضای حقیقی و یا وب‌سایت‌های آنلاین جمع‌آوری می‌شود. بنابراین هم‌چنان امکان خطا وجود دارد. به این دلیل که قراردادهای هوشمند امکان اصلاح فرآیند را به نویسنده کد نمی‌دهند، ممکن است در صورت ورود داده‌های اولیه اشتباه، اعتبار تمام فرآیندها از بین برود و نتیجه غیرقابل اعتنا باشد.

علاوه بر این‌ها، طراحی قراردادهای هوشمند توسط عوامل انسانی انجام می‌شود. ممکن است مهندسان و برنامه‌نویسان در طی طراحی، اشتباهاتی مرتکب شوند که در فرآیندهای کنترل و بازبینی مشخص نشده باشد. به این شکل قرارداد با فرضیات غلطی ساخته می‌شود و نتایج قرارداد بی‌اعتبار می‌شوند که وقت طرفین را هدر می‌دهد.

قرارداد هوشمند تمام دسترسی‌های خارجی را از میان برداشته است و امکان توقف و اصلاح را به هیچ نهادی نمی‌دهد. دولت‌ها هم از فرآیندهایی که روی آن کنترلی نداشته باشند، معمولا استقبال نمی‌کنند و به همین دلیل بسترهای لازم برای انجام قراردادهای هوشمند خیلی دیر به دیر گسترش و بهبود می‌یابند.

آخرین نکته‌ای که می‌توان به آن اشاره کرد، هزینه‌های زیاد ایجاد قرارداد هوشمند در وضعیت فعلی است. از آن جا که قرارداد هوشمند یک تکنولوژی جدید است، متخصصان اندکی در این زمینه وجود دارند و به همین دلیل شما مجبور خواهید بود هزینه قابل توجهی را صرف ایجاد چنین قراردادهایی کنید.

کاربردهای قراردادهای هوشمند

جدا از خرید و فروش کالا، می‌توان از قراردادهای هوشمند در بسیاری از جنبه‌های اجتماعی دیگر نیز استفاده کرد. برای مثال در فرآیند انتخابات اگر نتایج در بلاکچین قرار بگیرد، این نتایج در میان نودهای شبکه توزیع می‌شود و داده‌ها به صورت شفاف، رمزنگاری شده و ناشناس در اختیار عموم قرار می‌گیرد که از هر گونه دستکاری یا تقلب در انتخابات جلوگیری می‌کند.

علاوه بر این، از طریق قراردادهای هوشمند می‌توانیم نیاز به واسطه‌ها در سیستم سنتی بیمه را هم از بین ببریم. روزانه هزینه و زمان زیادی صرف پرداخت خسارت، دریافت حق بیمه و تمدید آن می‌شود. انجام این کارها با قراردادهای هوشمند می‌تواند موجب پیشرفت زیادی در صنعت بیمه و نهایتا جامعه شود.

هم‌چنین یکی از عرصه‌هایی که در آن شاهد به کار رفتن قراردادهای هوشمند هستیم، مسأله مالکیت معنوی است. انتشار یافتن اثرهای هنری در فضای اینترنت باعث نقض کپی‌رایت می‌شد که امروزه با استفاده از قراردادهای هوشمند، علاقه‌مندان می‌توانند برای دسترسی به یک فایل بهای آن را به صورت مستقیم به هنرمند پرداخت کنند تا ضرری متوجه صاحب اثر نشود.

در بخش مدیریت نیز قراردادهای هوشمند می‌توانند مسئولیت انجام کارهای روتینی مثل پرداخت حقوق به کارمندان نسبت به ساعات فعالیت را بر عهده بگیرند تا نیازی به واسطه‌گری حسابدارها نباشد.

منابع در «رده» موجود است