صندوق اهرمی (Leveraged Fund) چیست؟ + مزایا، ریسک‌ها و بهترین گزینه‌ها در ایران

آیا به دنبال بازدهی بهتری در بورس هستید؟ صندوق‌های اهرمی (Leveraged Funds) مثل دنده سنگینِ سرمایه‌گذاری‌اند؛ هم می‌توانند شما را با سرعت به سودهای کلان برسانند، هم در صورت بی‌دقتی، زیان را چندبرابر کنند!

این صندوق‌ها با استفاده از ابزارهای مالی اهرمی مثل اختیار معامله و قراردادهای آتی، قدرت سرمایه شما را تا ۲ برابر افزایش می‌دهند. اما آیا این شمشیر دو لبه برای سبک سرمایه‌گذاری شما مناسب است؟

در این مقاله به زبان ساده بررسی می‌کنیم:

• صندوق اهرمی چطور سود (یا زیان!) شما را چندبرابر می‌کند؟
• چه صندوق‌های اهرمی در ایران بهتر عمل کرده‌اند؟
• چگونه با کمترین ریسک، از این صندوق‌ها استفاده کنیم؟

این مقاله راهنمای شما برای ورود هوشمندانه به دنیای صندوق‌های اهرمی خواهد بود!

صندوق سرمایه‌گذاری اهرمی چیست؟

صندوق‌های سرمایه‌گذاری اهرمی از جدیدترین ابزارهای مالی برای سرمایه‌گذاری محسوب می‌شوند که بنا به نیازهای کنونی بازار سرمایه طراحی شده‌اند. به زبان خودمانی، «صندوق‌های اهرمی» نسل جدیدی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری‌اند که درمقایسه با صندوق‌های سرمایه‌گذاری عادی، انعطاف‌پذیری بیشتری دارند. در اینجا با صندوق‌های اهرمی بیشتر آشنا می‌شویم و ریسک‌ها و جذابیت‌های این نوع صندوق‌ها را مرور می‌کنیم.

بیشتر بخوانید: شاخص های مهم در انتخاب صندوق سرمایه گذاری (+)

تعریف صندوق سرمایه گذاری اهرمی

همان‌طور که می‌دانید، سازوکار صندوق‌های سرمایه‌گذاری به این شکل است که سرمایه‌گذاران با خرید واحدهای این صندوق‌ها، منابع مالی خودشان را در اختیار مدیران صندوق می‌گذارند و مدیران این صندوق‌ها، که تخصص‌شان سرمایه‌گذاری و کسب بازدهی از راه سرمایه‌گذاری است، منابع مالی صندوق را صرف خرید انواع اوراق بهادار می‌کنند تا از این راه برای سرمایه‌گذاران یا همان دارندگان واحدها، بازدهی ایجاد کنند.

نکته 1: در صندوق‌های سرمایه‌گذاری عادی، سرمایه‌ای که در اختیار مدیران صندوق قرار می‌گیرد همان پولی است که سرمایه‌گذاران وارد صندوق می‌کنند.

تفاوت صندوق‌های سرمایه‌گذاری اهرمی با صندوق‌های عادی در همین نکته بالا نهفته است: اساس کار صندوق‌های سرمایه‌گذاری اهرمی طوری تعریف شده است که مدیران صندوق بتوانند متناسب با سرمایه‌ای که از طریق دارندگان واحدها در اختیار صندوق قرار می‌گیرد، از تسهیلات بانکی استفاده کنند. به عبارت ساده‌تر، صندوق‌های اهرمی می‌توانند در کنار پولی که از سرمایه‌گذاران می‌گیرند، می‌توانند وام بگیرند و مجموع این پول و وام را در انواع اوراق بهادار سرمایه‌گذاری کنند. واژه «اهرم» در نام این صندوق‌ها هم به همین موضوع اشاره دارد.

نکته ۲: صندوق‌های اهرمی برای خرید انواع اوراق بهادار، می‌توانند علاوه بر آورده سرمایه‌گذاران، از اعتبار بانکی هم استفاده کنند.

صندوق های سرمایه گذاری اهرمی چگونه کار می‌کنند؟

سازوکار صندوق‌های اهرمی تفاوت‌هایی با صندوق‌های معمولی دارد. مهم‌ترین تفاوت هم این است که این صندوق‌ها می‌توانند انتظارات طیف وسیع‌تری از سرمایه‌گذاران را پوشش بدهند و به این ترتیب این امکان را دارند که منابع مالی بیشتری جذب کنند. به بیان ساده‌تر، هم‌سرمایه‌گذاران ریسک‌گریز، که به دنبال سودهای تضمین‌شده‌اند، می‌توانند در این صندوق‌ها سرمایه‌گذاری کنند و هم آن دسته از سرمایه‌گذارانی که تمایل دارند ریسک بیشتری متحمل شوند و در مقابل به سود بالاتر برسند.

نکتهٔ دیگری که درمورد سازوکار صندوق‌های اهرمی وجود دارد این است که خریدوفروش واحدهای این صندوق‌ها هم منعطف‌تر است. در واقع، صندوق‌های اهرمی نخستین صندوق‌های فعال در بازار سرمایه ایرانند که هم‌زمان از دو روش «صدور و ابطال» و «معامله در بورس» می‌شود واحدهایشان را خریدوفروش کرد.

بیشتر بخوانید: آشنایی با صندوق سرمایه گذاری زمین و ساختمان (+)

واحدهای عادی و ممتاز صندوق‌های سرمایه‌گذاری اهرمی

گفتیم که صندوق سرمایه گذاری اهرمی می‌توانند برای طیف وسیعی از سرمایه‌گذاران (از ریسک‌گریز تا ریسک‌پذیر) جذابیت داشته باشد. اما چطور چنین چیزی ممکن است؟ پاسخ این سؤال را باید در نوع واحدهای این صندوق‌ها جست‌وجو کرد. واحدهای صندوق‌های سهامی اهرمی به دو نوع عادی و ممتاز تقسیم می‌شود که هر کدامشان برای دسته خاصی از سرمایه‌گذاران مناسب است.

واحدهای عادی

واحدهای عادی یا Date Base Units واحدهایی‌اند که برای آن‌ها سقف سود در نظر گرفته می‌شود و این سقف به‌نوعی تضمین‌شده است. به عبارت دیگر، این واحدها معادل واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابتند و برای آن دسته از سرمایه‌گذارانی مناسب است که می‌خواهند از سود ماهانه‌شان اطمینان داشته باشند.

واحدهای ممتاز

جذابیت اصلی صندوق سرمایه گذاری اهرمی در همین واحدهای ممتاز یا Equity Base Units است. اول از همه به این نکته اشاره کنیم که خود واحدهای ممتاز به ۲  دسته تقسیم می‌شوند: واحدهای ممتاز خاص و عام. واحدهای ممتاز خاص تحت مالکیت مؤسسان صندوقند و نمی‌شود آن‌ها را مانند واحدهای دیگر در بازار خریدوفروش کرد. (البته انتقال این واحدها امکان دارد، ولی باید تحت شرایط خاصی انجام شود.) پس می‌ماند واحدهای ممتاز عام.

واحدهای ممتاز عام را می‌شود خریدوفروش کرد. نکته این واحدها این است که برای آن‌ها کف و سقف سود در نظر نگرفته‌اند و می‌توانند نسبت به واحدهای عادی بازدهی بالاتری داشته باشند. البته این امکان هم وجود دارد که بازدهی واحدهای ممتاز نسبت به واحدهای عادی کمتر باشد و ریسک این واحدها هم از همین جا ناشی می‌شود.

نکته یک: دارندگان واحدهای ممتاز خاص در مدیریت صندوق حق رأی دارند، اما این حق رأی برای صاحبان واحدهای ممتاز عام تعریف نشده است.

نکته ۲: صندوق سرمایه گذاری اهرمی می‌توانند حداکثر به‌اندازه ۵ درصد از ارزش خالص دارایی‌های واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز تسهیلات بانکی بگیرند.

بیشتر بخوانید: نحوه عملکرد صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه چگونه است؟ (+)

چرا به این صندوق‌ها می‌گویند صندوق‌های اهرمی؟

همان‌طور که گفتیم، یکی از دلایل استفاده از واژه «اهرمی» در نام این صندوق‌ها، این است که این صندوق‌ها می‌توانند از تسهیلات بانکی استفاده کنند. اما استفاده از واژه «اهرمی» دلیل دیگری هم دارد: بخشی از اهرم لازم برای سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار را خود دارندگان واحدها ایجاد می‌کنند.

ماجرا از این قرار است که دارندگان واحدهای ممتاز می‌پذیرند که تفاوت بازدهی تعیین‌شده با بازدهی محقق‌شده برای سرمایه‌گذاران عادی را متقبل شوند. به زبان ساده‌تر، اگر بازدهی حاصل از فعالیت‌های صندوق کمتر از بازدهی تعیین‌شده برای سرمایه‌گذاران عادی باشد، این تفاوت بازدهی از جیب سرمایه‌گذاران ممتاز تأمین خواهد شد. یعنی اینکه سرمایه‌گذاران ممتاز علاوه بر اینکه زیان واحدهای سرمایه‌گذاری خودشان را متقبل می‌شوند، باید زیان واحدهای سرمایه‌گذاری عادی را هم قبول کنند. اما اگر بازدهی حاصل از فعالیت‌های صندوق بیشتر از بازدهی تعیین‌شده باشد، سرمایه‌گذاران ممتاز علاوه بر بازدهی واحدهای خودشان، تفاوت سود حاصل از سرمایه‌گذاری واحدهای عادی را هم دریافت می‌کنند. به این ترتیب، سرمایه دارندگان واحدهای عادی مانند نوعی اهرم برای سرمایه‌گذاران ممتاز عمل می‌کند.

مثال ساده‌اش می‌شود کسی که برای انجام فعالیتی اقتصادی، از بانک یا آشنایان پول می‌گیرد و تضمین می‌دهد که این پول را طی مدتی معین و با سودی مشخص برگرداند. سپس با این پول فعالیت اقتصادی‌اش را انجام می‌دهد و سودوزیان حاصل از این فعالیت اقتصادی برای خودش می‌شود. صندوق‌های اهرمی در واقع واسطه‌ای برای انجام چنین فعالیتی‌اند.

تعیین محدوده بازدهی صندوق‌های سرمایه‌گذاری بر اساس امیدنامه

همان‌طور که گفتیم، محدوده مشخصی برای بازدهی صندوق سرمایه گذاری اهرمی در نظر گرفته می‌شود. این محدوده را امیدنامه صندوق مشخص می‌کند. اگر بازدهی صندوق کمتر از کف این محدوده باشد، حداقل بازدهی مصوب برای صاحبان واحدهای عادی از محل واحدهای ممتاز صندوق تامین می‌شود. اما اگر صندوق بیشتر از سقف محدوده تعیین‌شده بازدهی داشته باشد، مازاد بازدهی حاصل از محل واحدهای عادی به واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز تعلق می‌گیرد.

مقایسه انواع صندوق های سرمایه گذاری

صندوق‌های اهرمی کجا سرمایه‌گذاری می‌کنند؟

همان‌طور که مطلعید، صندوق‌های سرمایه‌گذاری عادی را بر اساس دارایی‌هایشان به ۳ دسته تقسیم می‌کنند: صندوق‌های درآمد ثابت، صندوق‌های مختلط و صندوق‌های سهامی. ترکیب دارایی‌های این صندوق‌ها هم مشخص است و مثلا حد نصاب مشخصی از دارایی‌های صندوق باید در سهام و حق تقدم یا اوراق با درآمد ثابت سرمایه‌گذاری شود.

صندوق سرمایه گذاری اهرمی نیز از این جهت در گروه «صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام» یا همان صندوق‌های سهامی قرار می‌گیرند. یعنی اینکه بخش اصلی دارایی‌های این صندوق‌ها از سهام و حق تقدم سهام تشکیل می‌شود.

ارکان صندوق های سرمایه گذاری اهرمی

صندوق‌های سرمایه‌گذاری از چند رکن تشکیل می‌شوند که هر کدام‌شان وظیفه خاصی به عهده دارد و اگر سرمایه‌گذار دقیقی باشیم، باید به این رکن‌ها دقت کنیم. دقت به همین رکن‌هاست که مشخص می‌کند صندوق را چه کسانی اداره می‌کنند و سازوکار نظارت بر فعالیت صندوق چگونه است.

در هر صورت، مقررات مربوط به تأسیس صندوق‌های اهرمی به‌گونه‌ای تدوین شده است که این نوع صندوق‌ها حداقل تعداد ارکان را داشته باشند. به عبارت دیگر، ارکان این صندوق‌ها عبارتند از مدیر صندوق، مدیر ثبت، متولی و حسابرس.

شکل‌گیری صندوق های اهرمی و نحوه ورود و خروج

صندوق‌های اهرمی با پذیره‌نویسی واحدهای ممتاز و رسیدن به سرمایه ۵۰۰ میلیارد تومانی مجوز فعالیت می‌گیرند. بعد از دریافت این مجوز است که امکان صدرو واحدهای عادی را هم پیدا می‌کنند.

نکته یک: ارزش مجموع واحدهای عادی صندوق حداکثر می‌تواند دو برابر ارزش واحدهای ممتاز باشد.

نکته ۲: از آنجا که واحدهای ممتاز به‌نوعی پشتیبان واحدهای عادی محسوب می‌شوند، قابل ابطال نیستند و فقط می‌شود این واحدها را در بورس خریدوفروش کرد.

مزایا و معایب سرمایه گذاری در صندوق های اهرمی

بر اساس آنچه تا اینجا گفتیم، می‌توانیم مزایای صندوق‌های اهرمی را در فهرست زیر خلاصه کنیم.

• سود واحدهای ممتاز اهرمی است
• سود واحدهای عادی تضمین‌شده است
• می‌شود با تکیه بر دانش مالی مدیران صندوق، از ریسک‌های ناشی از سرمایه‌گذاری غیرحرفه‌ای در امان ماند
• واحدهای این صندوق‌ها را می‌شود هم به صورت «صدور و ابطال» و هم از طریق بورس خریدوفروش کرد

معایب صندوق‌های اهرمی را هم می‌شود به این صورت خلاصه کرد:

• دارندگان واحدهای ممتاز عام در مدیریت صندوق حق رأی ندارند
• سرمایه‌گذاران کنترلی بر سبد سرمایه‌گذاری‌شان ندارند
• در حال حاضر، ضامن نقدشوندگی و رکن بازارگردان برای صندوق‌های اهرمی در نظر گرفته نشده است که می‌تواند نقدشوندگی واحدهایشان را با مشکل مواجه کند

جمع‌بندی

صندوق های سرمایه گذاری اهرمی از جدیدترین ابزارهای سرمایه‌گذاری‌اند که به بازار سرمایه ایران معرفی شده‌اند. این صندوق‌ها می‌توانند هم‌زمان برای سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیر و ریسک‌گریز مناسب باشند. این صندوق‌ها برای نقدشوندگی و روان‌شدن معاملات بورس هم می‌توانند مفید باشند و احتمال دارد که بتوانند سرمایه‌های بیشتری را به سمت بورس روانه کنند.

در حال حاضر هیچ صندوق سرمایه‌گذاری اهرمی تأسیس نشده است، اما به نظر می‌رسد بعد از طی مراحل قانونی، شرکت‌های سرمایه‌گذاری به‌زودی اخبار مربوط به تأسیس و پذیره‌نویسی صندوق‌های سرمایه‌گذاری اهرمی را منتشر کنند.

سوالات متداول