بانکداری باز (Open Banking) چیست؟
آشنایی با این روش مدرن بانکداری به زبان ساده
بانکداری باز تحول جدیدی در عرصه ارائه خدمات بانکی در کشور ما به حساب می‌آید. البته Open Banking در دنیا، موضوع خیلی جدیدی نیست و از سال ۲۰۰۷ که در ایالات متحده آمریکا بحران اقتصادی رواج یافته بود پا به عرصه ظهور گذاشت. در آن زمان بانک‌ها در معرض ورشکستگی بودند و در برخی از مناطق محروم بانک‌زدایی اتفاق افتاده بود. همین امر موجب سلب اعتماد مردم از سیستم بانکی شد. درست در همین زمان علاقه و اعتماد مردم به فناوری‌های نوین همچون مایکروسافت و فیس‌بوک موجب شد تا شرایط برای پیدایش این شیوه مدرن بانکداری فراهم شود.
بانکداری باز در ایران هنوز جای پیشرفت و ترقی دارد. در حال حاضر درصد قابل‌توجهی از تراکنش‌های مالی به واسطه فین‌تک‌ها انجام می‌شود و این درصد نسبت به چندسال گذشته رشد خوبی هم داشته است.
تعریف بانکداری باز
در بانکداری باز، خدمات بانکی دیگر محدود به شعبه‌ها نمی‌شوند و به مدد توسعه فناوری اطلاعات، پلتفرم‌های مناسب‌تری برای آن تعریف می‌شوند. در سیستم Open Banking کاربر میتواند با استفاده از رابط برنامهنویسی کاربردی (API) به یک شبکه مالی دسترسی پیدا کند. میزان و نحوه این دسترسی به دادههای مالی را استانداردهایی که برای داده باز بانکی تعریف شده است، تعیین می‌کند.
در این شیوه بانکداری، انتقال وجه راحت‌تر صورت می‌گیرد و کاربران این شانس را دارند تا با مقایسه خدمات مالی شرکت‌های مختلف، مناسب‌ترین سرویس را برای خود انتخاب کنند.
از این گذشته مردم برای انجام امور بانکی غیرحضوری خود به دنبال نرم‌افزارها و برنامه‌های گوناگونی هستند و بانک‌ها نمی‌توانند به تنهایی نیازهای آن‌ها را برآورده سازند. در چنین مواقعی شرکت‌های فین‌تک به کمک شبکه بانکی کشور می‌شتابند و با استفاده از فناوری‌های پیشرفته، خدمات‌رسانی بانکی را کارآمدتر می‌کنند.
شرکت‌های مالی به کمک رابط برنامهنویسی، دادههای موردنیاز خود را از بانک می‌گیرند و در قالب نرم‌افزاری که طراحی کرده‌اند آن را به مردم ارائه می‌دهند. تمرکز آن‌ها بر روی تجربه کاربری، موجب می‌شود مردم به راحتی آب خوردن، خدمات بانکی موردنظر خود را دریافت کنند. رابط برنامهنویسی نرم‌افزار باز به صورت کاملاً کنترل‌شده به توسعه‌دهندگان ارائه می‌شود.
بانکداری باز چگونه کار می‌کند؟
رابطهای برنامهنویسی که در بانکداری باز مورد استفاده قرار می‌گیرند، معجزه می‌کنند و عملیات‌های پیچیده بانکی مانند تغییر حسابها از بانکی به بانک دیگر را آسان می‌سازند.
در این شیوه بانکداری، اطلاعات مالی به صورت الکترونیکی، در فضایی کاملاً امن، با اجازه خود دارنده حساب بانکی به اشتراک‌گذاری می‌شود. رابطهای برنامه‌نویس API در بانکداری باز به مشتریان کمک می‌کنند تا به اطلاعات مالی خود دست پیدا کنند.
نکته: از آنجا که حفظ امنیت دادههای مالی مشتریان بانکی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است، APIهای مختلفی برای ایجاد ارتباط امن با بانک‌ها ساخته شده‌اند.
چه خدماتی در بانکداری باز ارائه می‌شود؟
بانکداری باز خدمات متنوع بانکی بسیار متنوعی را ارائه می‌دهد. برخی از مهم‌ترین این خدمات را با هم بخوانی
ارائه سرویس‌های مبتنی بر حساب
- ابزارهای حسابداری و مدیریت مالی شخصی PFM یکی از جذاب‌ترین خدماتی است کهOpen Banking به مردم ارائه می‌دهد. در صورتی که کاربر به نرم‌افزار اجازه دسترسی به اطلاعات حساب بانکی‌ش را بدهد، این امکان برایش به وجود می‌آید که از دخل و خرج خود باخبر شده و قادر باشد به طور حرفه‌ای یک برنامه بودجه‌بندی شخصی برای خودش ایجاد کند.
- خدماتی که فین‌تک ارائه می‌دهد، مانند مدیریت سهم‌بندی کردن وجوه، مدیریت منابع کیف پول و تسویه با پذیرندگان کیف پول و…
- استفاده از دادههای حاصل از تراکنش‌های خریداران به منظور شناسایی پرفروش‌ترین محصولات
- نشان دادن تصویری دقیق از وضعیت مالی و ریسک‌های پیش رو با استفاده از حسابهای شبکه‌‌ای شده، بانکداری باز میتواند به وام دهندگان کمک کند تا یک تصویر دقیق از وضعیت مالی و ریسک موجود مشتری به منظور ارائه شرایط وام مناسب‌‌تر دریافت نمایند.
- محاسبه خودکار تعداد مشتریانی که توانایی پرداخت پول محصول یا خدمات را دارند.
- اپلیکیشنی که به مشتریان کم‌بینا یا نابینا کمک می‌کند تا از طریق دستورالعمل‌های صوتی، حساب بانکی خود را مدیریت کنند.
نکته: ما در «رده» هم از این سیستم بانکداری مدرن بهره‌مند شده‌ایم و خدماتی نظیر استعلام وام بانکی و چک برگشتی، مقایسه وام‌ها، مقایسه حسابهای سپرده بانکی، تبدیل شماره حساب به شبا و تبدیل شماره کارت به شبا را ارائه می‌دهیم.
خدمات مرتبط با بازار سرمایه و بورس
فناوری‌های جدید این امکان را فراهم آوردند تا شرکت‌های مالی به راحتی بتوانند اطلاعات پایه‌ای مربوط به سود و بازدهی شرکت‌ها، صورت‌های مالی و کدال، اطلاعات بازار ارز و فلزات گرانبها و بازار بورس و فرابورس را استخراج کرده و در اختیار کاربر قرار دهند.
برای آشنایی بیشتر با بازار بورس و سرمایه، مقاله «بورس چیست» را مطالعه کنید.
سرویس‌های تسهیل کننده عملیات پرداخت
Direct Debit یا همان برداشت خودکار از حساب بانکی (برداشت مستقیم) یکی از مهم‌ترین خدمات بانکداری باز است. مشتریان به کمک این سرویس خاطر جمع خواهند بود که قبوض، اجاره خانه، قسط وام و … به صورت خودکار توسط برنامه درست به موقع از حساب‌شان برداشت می‌شود و به مقصد موردنظر پرداخت خواهد شد.
علاوه بر این بسیاری از سرویس‌ها و اپلیکیشن‌های پرداخت نیز از Open Banking برای ارائه خدمات خود استفاده می‌کنند.
مزایای بانکداری باز
بی‌تردید بانکداری باز با شبکه‌سازی هوشمندانه‌ای که میان حسابها و داده‌ها ایجاد کرده است، تغییر و تحول شگرفی در سیستم بانکداری الکترونیک به وجود آورده و شانس بزرگی به شرکت‌های خدمات شخص ثالث داده تا به ایده‌های خلاقانه خود در حوزه بانکی جامه عمل بپوشانند.
از جمله مهم‌ترین مزایای سیستم Open Banking می‌توان به این موارد اشاره کرد؛
- آسان‌تر کردن عملیات بانکی به کمک فناوری API
- متمرکز کردن خدمات مختلف بانکی
- نظم بخشیدن به عملیات بانکی
- افزایش تعداد سرویس‌ها در بازارهای مالی و ایجاد رقابت سازنده میان آن‌ها
- حفظ حریم خصوصی مشتریان
- بهبود تجربه کاربری در استفاده از خدمات بانکی
معایب بانکداری باز
بانکداری باز هم در مواجه با همان مخاطراتی است که بانکداری الکترونیکی را مورد تهدید قرار می‌دهد. حملات سایبری و مهندسی اجتماعی کاربران برای استفاده از برنامه‌های جعلی، مهم‌ترین این خطرات به شمار می‌آیند. این امکان هم وجود دارد که با در اختیار قرار دادن اطلاعات مشتریان بانک‌های مختلف نزد شرکت‌های ثالث، آن‌ها دست به اقدامات مجرمانه بزنند. با این وجود، متخصصین این حوزه در تلاش هستند تا با استفاده از پیشرفت‌هایی که در زمینه فناوری اطلاعات حاصل می‌شود، ریسک این خطرها را به حداقل میزان ممکن برسانند.
در کشور ما ایران سه مانع اساسی پیش روی بانکداری باز قرار دارد. نخست اینکه استاندارد و ضوابط فنی مشخصی وجود ندارد، دوم اینکه این شیوه هنوز برای مدیران ارشد بانکی تازگی دارد و آن‌ها به اندازه پتانسیل این شیوه بانکداری از آن استفاده نمی‌کنند و آخر اینکه تجربه فنی استفاده از APIها در کشور ما هنوز هم‌پا کشورهای مدرن جهان نیست و جا دارد پیشرفت بیشتری داشته باشد.
بانکداری باز چه تأثیری بر بانکداری سنتی می‌گذارد؟
بانکداری باز با تحول و دگرگونی که در بانکداری سنتی ایجاد کرد توانست هم به مردم کمک کند تا سریع‌تر و راحت‌تر از خدمات بانکی استفاده کنند و هم فرصت خوبی برای کارآفرینان خلاق حوزه مالی فراهم آورد تا با عملی کردن ایده‌های خود به منابع درآمد جدیدی دست پیدا کنند.
بانکداری سنتی خود را همگام با پیشرفت تکنولوژی جلو رفت. نه تنها با روی کار آوردن بانکداری الکترونیک (بانکداری اینترنتی) بسیاری از عملیات پرزحمت بانکی را آسان ساخت و از تعداد مراجعه مردم به شعب کاست، بلکه با استفاده از واسط‌های برنامهنویسی، به سایت‌ها، اپلیکیشن‌ها و نرم‌افزاری مستقل این امکان را داد تا به کمک سیستم بانکی بشتابند و رضایت مردم را به دست بیاورند.
Open Banking با استفاده از جدیدترین تکنولوژی‌ها، کسبوکارها و جریان‌های درآمدزایی جدیدی را وارد عرصه بانکی کرد و نسبت به بانکداری سنتی توانست ارتباط بهتری میان نهاد بانک و مشتریان آن برقرار کند. در این پلتفرم نوین مشتریان قدرت انتخاب و کنترل بیشتری بر روی دارایی‌های خود دارند.
در یک جمله می‌توان گفت بانکداری باز همانند یک کاتالیزور عملیات بانکی را آسان می‌سازد و به سیستم بانکی کشور رونق بیشتری می‌بخشد.
امنیت بانکداری باز
وقتی حرف از اشتراک اطلاعات حساب بانکی به وسط می‌آید، بدون‌شک این ترس در ما ایجاد می‌شود که این داده‌ها مورد سوءاستفاده شخص یا اشخاص دیگر قرار نگیرند. از همین رو، حفظ امنیت یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های بانکداری باز محسوب می‌شود. برای امن شدن بستر فعالیت در Open Banking چندین راه‌کار درنظر گرفته شده است که عبارتند از؛
- شرکت یا نهاد ثالثی که قصد ارائه خدمات بانکی را دارد باید حضوراً اقدام به عقد قرارداد کند. به این ترتیب، اعتبار‌سنجی لازم برای شرکت و صاحبان آن انجام خواهد شد و از آن مهم‌تر، در هنگام عقد قرارداد ضمانت‌های لازم از این شرکت‌ها گرفته می‌شود.
- شرکت ثالث باید از مشتری اجازه بگیرد تا به حساب او برای انجام تراکنش‌ها یا نمایش آن‌ها، دسترسی پیدا کند.
- احراز هویت مشتری تنها با تایید بانک انجام خواهد شد.
- مجوزهای تاییدشده توسط کاربر دارای مشخصاتی شامل حساب، نوع تراکنش، دوره زمانی اعتبار مجوز، سقف مبلغ و تعداد تراکنش‌ها خواهد بود.
- تمامی اطلاعات هویتی توسط درگاه‌های بانک و یا درگاه مورد اطمینان شاهین از مشتری نهایی دریافت می‌شود و به شرکت ثالث مستقیماً اجازه دسترسی به اطلاعات هویتی داده نمی‌شود.
بانکداری باز در ایران
بانکداری باز در ایران روزبهروز در حال شناخته‌تر شدن است. اما شاید بتوان گفت همچنان در ابتدای راه قرار دارد. بانک مرکزی هنوز دستورالعمل جامعی در حوزه بانکداری باز ارائه نداده است. از آنجا که صنعت بانکداری ایران مبتنی بر رگولاتور بوده و با نظام‌های بانکداری بسیاری از کشورها فرق دارد، نیاز به تنظیم قوانین بومی و حساب‌شده‌تری وجود دارد.
البته تعداد قابل‌قبولی از اپلیکیشن‌ها و نرم‌افزارهای حوزه مالی و بانکی، موفقیت خود را مدیون این نوع سیستم بانکی پیشرفته هستند. استفاده از API در بانکداری باز، بر روی درآمدزایی نظام بانکی هم بی‌تاثیر نیست و میتواند موجب رونق بیشتر آن شود.
یکی از بهترین اقداماتی که برای رواج بانکداری باز در کشورمان میتواند صورت بگیرد این است که شرکت‌های ثالثی که این پلتفرم‌ها را ارائه می‌دهند، با بانک‌ها تعامل سازنده برقرار کنند و به عنوان میانجی، ارتباط میان بانک‌ها و شرکت‌های مالی را بهبود ببخشند. یعنی برای امن‌تر شدن بستر بانکداری باز، به‌جای اینکه بانک‌ها خود مستقیماً API در اختیار شرکت‌های ثالث قرار دهند، پلتفرم‌هایی تعریف شوند که بین مشتریان کسبوکارها، استفاده‌کنندگان API ها و بانک‌ها ارتباط منطقی و مطمئن ایجاد کنند. به این شکل بانک‌ها بیشتر می‌توانند به نهادهای ثالث اعتماد کند.
سلام ممنون خوب بود