بانکداری سرمایه گذاری چیست و چه نقشی در بازار سرمایه دارد؟

بانکداری سرمایه گذاری با استفاده از ابزارهایی مانند پذیره‌نویسی اوراق، سرمایه لازم را برای اجرای طرح‌ها و پروژه‌ها فراهم می‌کند. به همین دلیل است که در ایران به بانک‌های سرمایه‌گذاری (Investment Banks) یا شرکت تامین سرمایه گفته می‌شود.

 

بانکداری سرمایه گذاری (Investment Banking) چیست؟

بانکداری سرمایه گذاری معادلی فارسی برای مفهوم Investment Banking است که در ایران، به شرکت‌های فعال در این حوزه «شرکت‌های تامین سرمایه‌» می‌گویند. یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های شرکت‌های تامین سرمایه این است که اوراق بهاداری از قبیل سهام و اوراق مشارکت را از یک سازمان یا نهاد دیگر می‌خرند (یا متعهد به خرید این اوراق می‌شوند) و این اوراق را به‌صورت خرد دوباره به سرمایه‌گذاران دیگر می‌فروشند.

به این ترتیب، شرکت‌های تامین سرمایه مانند چرخدنده‌ای عمل می‌کنند که بین سرمایه‌گذار و سرمایه‌پذیر قرار می‌گیرد و ارتباط بین این دو را ساده‌تر می‌کند. در حالت کلی، یک شرکت یا سازمان زمانی سراغ شرکت‌های تامین سرمایه یا همان بانک‌های سرمایه‌گذاری می‌رود که نیاز داشته باشد اوراق بهادار جدیدی منتشر کند و به فروش برساند.

تفاوت بانک سرمایه گذاری با بانک معمولی چیست؟

از این توضیح کوتاه مشخص است که بانک‌های سرمایه‌گذاری کارشان با بانک‌های معمولی فرق دارد؛ بانک‌های معمولی پول‌ در گردش را به صورت سپرده جذب می‌کنند و به اعتبار همین سپرده‌ها به متقاضیان وام پرداخت می‌کنند. اما بانک‌های سرمایه‌گذاری یا شرکت‌های تامین سرمایه کار اصلی‌شان انتشار اوراق بهادار به منظور تامین سرمایه مورد نیاز شرکت‌ها و سازمان‌های بزرگ است. خوب است به این نکته هم اشاره کنیم که به این شرکت‌ها «موسسات تامین مالی» هم گفته می‌شود.

شرکت‌های تامین سرمایه فعالیت مهم دیگری هم انجام می‌دهند و آن ارائه مشاوره برای افزایش منابع مالی شرکت‌ها است. یعنی اگر شرکت یا نهادی نیاز به سرمایه داشته باشد ولی نداند که بهترین روش برای تامین سرمایه مورد نیازش چیست، سراغ شرکت‌های تامین سرمایه می‌رود از متخصصان مالی این شرکت‌ها مشورت می‌گیرد.

 

نقش‌ها و وظایف بانک‌های سرمایه‌گذاری

به‌طور کلی می‌توانیم بگوییم شرکت‌های تامین سرمایه ۳ وظیفه یا نقش اصلی دارند؛ تامین مالی شرکت‌ها، مدیریت دارایی و مشاور سرمایه‌گذاری. در این قسمت این ۳ نقش را به اختصار مرور می‌کنیم.

شرکت تامین سرمایه در نقش تامین مالی شرکت‌ها

مهم‌ترین وظیفه شرکت‌های تامین سرمایه این است که برای شرکت‌های متقاضی سرمایه، اوراق بهادار جدید منتشر کنند و این اوراق را در بازار سرمایه به فروش برسانند. اگر بخواهیم دقیق‌تر باشیم، باید فعالیت اصلی شرکت‌های تامین سرمایه را به ۲ بخش تقسیم کنیم:

• انتشار اوراق بهادار در بازار اولیه بورس (مانند عرضه‌ اولیه سهام شرکت‌ها، عرضه اوراق مشارکت برای اولین بار و غیره)
• بازارگردانی اوراق و سهام در بازار ثانویه

پس اگر شرکتی، چه دولتی باشد چه خصوصی، به منابع مالی نیاز داشته باشد، می‌تواند به شرکت‌های تامین سرمایه مراجعه کند.

موضوع انتشار و عرضه اوراق بهادار جدید یکی از مهم‌ترین نقش‌های شرکت‌های تامین سرمایه است. مثلا شرکت‌های بزرگ و کوچکی که می‌خواهند وارد بورس شوند باید ابتدا سراغ یکی از شرکت‌های تامین سرمایه بروند تا کارشناسان ارزشیابی شرکت تامین سرمایه، ارزش کل شرکت متقاضی را مشخص کنند. این ارزش مبنایی خواهد بود برای تعداد و قیمت کل سهام شرکت متقاضی. همچنین بر همین مبناست که تعداد  و قیمت سهام قابل عرضه در بورس در روز عرضه اولیه مشخص می‌شود.

نکته: شرکتی که نیازمند تامین منابع مالی باشد «ناشر اوراق بهادار» است و شرکت تامین سرمایه واسطه‌ای است که این اوراق را به سرمایه‌گذاران می‌فروشد و منابع حاصل را در اختیار ناشر اوراق می‌گذارد.

اوراق قرضه چیست؟

شرکت تامین سرمایه در نقش مدیریت دارایی

یکی دیگر از فعالیت‌های مهم شرکت‌های تامین سرمایه مدیریت دارایی برای شرکت‌های دیگر است. همچنین ممکن است این مدیریت دارایی به شکل مدیریت صندوق‌های سرمایه‌گذاری (صندوق‌های درآمد ثابت، صندوق‌های مختلط و صندوق‌ سرمایه‌گذاری در سهام) باشد. همان‌طور که می‌دانید این صندوق‌ها زیر نظر سازمان بورس و اوراق بهادار قرار دارند.

شرکت‌های تامین سرمایه کارشناسانی دارند که در حوزه‌های مختلف بازار سرمایه تخصص دارند. این شرکت‌ها با تکیه بر دانش و تجربه این افراد می‌توانند استراتژی‌های مختلفی برای مدیریت منابع مالی تدوین کنند و در شرایط مختلف از استراتژی‌های متفاوتی بهره بگیرند. به این ترتیب شرکت‌های تامین سرمایه این امکان را دارند که سرمایه‌گذاری‌هایی با کمترین ریسک و بیشترین بازده انجام بدهند.

به همین دلیل است که صندوق‌های سرمایه‌گذاری، اگر زیر نظر یک شرکت تامین سرمایه معتبر فعالیت کنند، می‌توانند یکی از مناسب‌ترین گزینه‌های سرمایه‌گذاری برای افراد عادی باشند؛ افرادی که تخصصی در حوزه سرمایه‌گذاری ندارند و کارشان چیز دیگری است.

اوراق اختیار فروش تبعی

شرکت‌های تأمین سرمایه در نقش مشاور سرمایه گذاری

بانکداری سرمایه گذاری یا شرکت‌های تامین سرمایه گاهی ممکن است مدیریت منابع مالی را به‌طور مستقیم در اختیار نداشته باشند، بلکه به طور غیرمستقیم و در نقش مشاور در انجام این کار به سازمان‌ها و نهادهای دیگر کمک کنند. مشاوره سرمایه گذاری سومین نقش مهم شرکت‌های تامین سرمایه است. در واقع سازمان‌ها و نهادهای متقاضی مشاوره از دانش و مهارت شرکت‌های تامین سرمایه استفاده می‌کنند تا بتوانند سرمایه‌گذاری‌های بهتری انجام بدهند. سازمان‌ها و شرکت‌هایی که برای مشاوه به شرکت‌های تامین سرمایه مراجعه می‌کنند، می‌توانند با تکیه بر تخصص این شرکت‌ها، استراتژی‌های بهتری برای توسعه انتخاب کنند و ارزش شرکت را به‌شکل قابل قبول ارتقا بدهند.

ممکن است همکاری یک شرکت یا سازمان با شرکت تامین سرمایه همکاری بلندمدتی باشد و شرکت تامین سرمایه همواره در نقش مشاور کنار شرکت متقاضی حضور داشته باشد و این شرکت را برای سرمایه‌گذاری‌های آینده و مسیری ‌که می‌تواند در پیش بگیرد یاری کند. شرکت‌های تامین سرمایه در نقش مشاور سرمایه‌گذاری در درازمدت نه فقط برای شرکت‌های مشاوره‌پذیر، بلکه برای کل بازار سرمایه و توسعه هرچه بیشتر آن مفید باشند.

به‌طور کلی می‌توان گفت شرکت‌های تامین سرمایه در حوزه‌های زیر مشاوره ارائه می‌کنند؛

• روش بهینه برای تامین مالی (مبلغ منابع مورد نیاز، زمان‌بندی تامین مالی و …)
• پیشنهاد روش و زمان‌بندی مناسب برای عرضه اوراق بهادار
• قیمت‌گذاری روی اوراق بهاداری که ناشر می‌خواهد عرضه کند
• ثبت اوراق بهادار و دریافت مجوز عرضه
• ادغام، تملک و تجدید ساختار مالی و سازمانی شرکت‌ها
• مدیریت ریسک
• سرمایه‌گذاری
• زمینه‌های دیگر

 

شرکت‌های تامین سرمایه در ایران

خوب است بدانیم در حال حاضر ۹ شرکت تامین سرمایه در ایران فعالیت می‌کنند که فهرست آن‌ها از این قرار است: تامین سرمایه امید، تامین سرمایه امین، تامین سرمایه بانک مسکن، تامین سرمایه بانک ملت، تامین سرمایه تمدن، تامین سرمایه سپهر، تامین سرمایه کاردان، تامین سرمایه لوتوس پارسیان، تامین سرمایه نوین.

نکته: با جست‌وجوی نام این شرکت‌ها در لینک زیر می‌توانید صفحه اصلی هر کدام را پیدا کنید و ببینید. در وبسایت هر کدام از این شرکت‌ها می‌توانید ببینید که هر کدام از این شرکت‌های تامین سرمایه مدیریت کدام صندوق‌های سرمایه‌گذاری (درآمد ثابت، مختلط و سرمایه‌گذاری در سهام) را به عهده دارند.

جدول صندوق‌های سرمایه‌گذاری

درآمد شرکت های تامین سرمایه از کجا می‌آید؟

شرکت‌های تامین سرمایه در ازای خدماتی که ارائه می‌دهند دستمزد می‌گیرند. مثلا وقتی به شرکت یا سازمانی درمورد مدیریت دارایی‌هایشان مشاوره می‌دهند، این کار را در ازای دریافت حق مشاوره انجام می‌دهند. اما مهم‌ترین درآمد این شرکت‌ها ناشی از پذیرش ریسک‌های مالی در فرایند پذیره‌نویسی انواع اوراق بهادار است.

شرکت‌های تامین سرمایه برای پذیره‌نویسی اوراق (انتشار و فروش اوراق بهادار برای اولین بار) و بازارگردانی این اوراق (واسطه‌گری برای خرید و فروش اوراق بهادار پذیره‌نویسی‌شده در بازار ثانویه) کارمزد دریافت می‌کنند. سازمان بورس و اوراق بهادار هم تعیین‌کننده میزان کارمزدی است که این شرکت‌ها برای پذیره‌نویسی و بازارگردانی اوراق دریافت می‌کنند. به‌طور کلی درآمدهای شرکت‌های تامین سرمایه را می‌توان به شکل فهرست زیر خلاصه کرد:

• درآمدهای ناشی از تعهد پذیره‌نویسی یا کارمزد تعهد پذیره‌نویسی (انتشار اوراق در بازار اولیه)
• درآمدهای ناشی از خدمات بازارگردانی اوراق بهادار (در بازار ثانویه)
• درآمدهای مربوط به ارائه مشاوره برای عرضه و پذیرش
• درآمدهای معامله و مبادله به حساب خود و سرمایه‌گذاری با سرمایه شرکت (فعالیت‌هایی که شرکت با سرمایه خودش انجام می‌دهد)
• درآمدهای مربوط به مدیریت دارایی‌ها (مانند مدیریت صندوق‌های سرمایه‌گذاری)

نکته یک: منظور از اصطلاح «پذیره‌نویسی» فرایندی است که طی آن سرمایه‌گذاران (مانند فعالان بورسی) اوراق بهادار را از ناشر (شرکتی که به دنبال جذب سرمایه است) یا نماینده قانونی آن خریداری می‌کند.

نکته ۲: منظور از «تعهد پذیره‌نویسی» این است که اگر طی دوره تعیین‌شده برای پذیره‌نویسی، اوراق بهادار مذکور فروش نرود، شخص ثالث (شرکت تامین سرمایه) تعهد دارد که باقیمانده اوراق را بخرد.

صندوق بازارگردانی چیست؟

آیا امکان ورود شرکت‌های تأمین سرمایه به بورس وجود دارد؟

بله. در حال حاضر از میان ۹ شرکت تامین سرمایه ایرانی، سهام ۶ شرکت در بورس معامله می‌شود؛ تامین سرمایه ملت (با نماد تملت)، تامین سرمایه سپهر (با نماد وسپهر)، تامین سرمایه لوتوس پارسیان (با نماد لوتوس)، تامین سرمایه امین (با نماد امین)، تامین سرمایه امید (با نماد امید) و تامین سرمایه نوین (با نماد تنوین). قرار است در آینده نزدیک هم سهام یک شرکت تامین سرمایه دیگر هم در بورس عرضه شود.

به‌طور کلی شرکت‌های تامین سرمایه در ایران با بانکداری سرمایه گذاری به‌صورت سهامی خاص تاسیس می‌شوند، اما می‌توانند وارد بورس هم بشوند. این شرکت‌ها برای ورود به بورس، مانند هر شرکت غیربورسی دیگری، باید ابتدا از سهامی خاص به سهامی عام تبدیل شوند و سپس مراحل پذیره‌نویسی و ورود به یکی از بازارهای بورس یا فرابورس را طی کنند (و اصطلاحا عرضه اولیه شوند).