گره معاملاتی در بورس چیست و چگونه رفع می‌شود؟

گره معاملاتی در معاملات یک سهام معمولا زمانی رخ می‌دهد که سهم با صف خرید یا فروش سنگین مواجه باشد و طی جلسات معاملاتی تعداد کمی از سهام شرکت خریدوفروش شود. در این حالت از آنجا که حجم چندانی بین خریدار و فروشنده دست‌به‌دست نمی‌شود، قیمت سهام هم تغییر چندانی نمی‌کند و ممکن است قیمت سهام چندین روز متوالی تقریبا ثابت بماند. در این حالت اصطلاحا گفته می‌شود گره معاملاتی رخ داده است و سهم با تشخیص ناظر مشمول دستورالعمل رفع گره معاملاتی خواهد شد.

منظور از گره معاملاتی در بورس چیست؟

همان‌طور که می‌دانید، در بورس ایران از آنجا که محدودیت دامنه نوسان روزانه وجود دارد، ممکن است برای نمادهای معاملاتی صف خرید یا فروش شکل بگیرد. معمولا در این حالت بازارگردان‌ها یا سهامداران عمده اقدام به عرضه صف خرید یا جمع کردن صف فروش می‌کنند تا سهم معاملات روان‌تر و نقدشوندگی مناسبی داشته باشد.

اما در نماد شرکت‌های کوچک‌تر یا سهامی که شناوری پایینی دارند، گاهی ممکن است صف‌های خرید یا فروش سنگینی شکل بگیرد و هیچ فروشنده یا خریداری حاضر نباشد اقدام به جمع کردن صف فروش یا عرضه کردن صف خرید کند. در این حالت ممکن است خریداران یا فروشندگان عمده قیمت تابلو سهم را منصفانه تشخیص ندهند و حاضر به خریدوفروش در آن قیمت نباشند. در این حالت قیمت سهم هم تغییر خاصی نمی‌کند و در نتیجه ممکن است مدت‌ها بگذرد اما معامله‌ای انجام نشود.

دستورالعمل و قوانین مربوط به گره معاملاتی

دستورالعمل سازمان بورس در مورد ایجاد وضعیت گره معاملاتی از این قرار است:

• یک نماد معاملاتی به‌رغم برخورداری از صف خرید یا صف فروش در پایان جلسه معاملاتی (حداقل معادل یک برابر حجم مبنا برای شرکت‌هایی با ۳ میلیارد سهم و بیشتر و دو برابر حجم مبنا برای سایر شرکت‌ها) به علت عدم تقارن قیمت‌های درخواست خرید و فروش، حداقل به مدت ۵ جلسه معاملاتی متوالی مورد معامله قرار نگیرد یا متوسط معاملات روزانه آن در این دوره (به‌استثنای معاملات در بازار معاملات عمده)، کمتر از ۵ درصد حجم مبنا باشد.
• کلیه معاملات یک نماد معاملاتی در ۵ جلسه معاملاتی متوالی در سقف دامنه نوسان روزانه قیمت باشد.
• کلیه معاملات یک نماد معاملاتی در ۵ جلسه معاملاتی متوالی در کف دامنه نوسان روزانه قیمت باشد.

ماده واحده: در صورت قرار گرفتن شرکت‌هایی با سرمایه کمتر از ۱۵۰ (یک‌صد و پنجاه) میلیارد ریال در گره معاملاتی، رفع گره و عدم اعمال حجم مبنا با پیشنهاد مدیریت بازار بورس تهران همراه با ذکر دلایل مربوطه و تأیید مدیرعامل شرکت بورس صورت می‌پذیرد.

نکته: دقت کنید که بعضی از نمادها ممکن است شرایط بالا را داشته باشند، ولی مشمول گره معاملاتی نشوند. نکته اینجاست که تشخیص اینکه چه نمادهایی مشمول گره معاملاتی شوند، به عهده ناظر بازار است و ناظر گاهی به دلایل مختلف (از قبیل معاملات مشکوک، صف‌های ساختگی و…) ممکن است نماد را مشمول گره معاملاتی نکند.

چه شرکت‌هایی مشمول گره معاملاتی هستند؟

شرکت‌هایی را که مشمول گره معاملاتی شوند، ناظر بازار مشخص می‌کند. فهرست این شرکت‌ها را می‌شود در صفحه رسمی بورس (tsetmc.com) و در قسمت «پیام‌های ناظر بازار» مشاهده کرد. البته پلتفرم‌های معاملاتی آنلاین هم قسمت پیام‌های ناظر دارند و در این قسمت پیام‌های مربوط به گره معاملاتی را هم به اطلاع مشتریان‌شان می‌رسانند.

نوسان گیری در بورس چیست؟

دامنه نوسان در رفع گره

نمادهایی که با تشخیص ناظر بازار مشمول رفع گره معاملاتی می‌شوند، در جلسه معاملاتی بعد ابتدا در مرحله حراج ناپیوسته با دو برابر دامنه نوسان روزانه امکان معامله می‌یابد و سپس در مرحله حراج پیوسته، با دامنه نوسان روزانه معامله می‌شود. قیمت مرجع در مرحله حراج پیوسته همان قیمت کشف‌شده در مرحله قبل است.

مثال: فرض کنید نمادی در بورس ۱۰ جلسه معاملاتی متوالی با صف خرید همراه بوده و با تشخیص ناظر بازار مشمول گره معاملاتی شده است. قیمت این نماد در هنگامی که مشمول گره معاملاتی شده ۱۰۰۰ تومان به ازای هر سهم بوده است. در روز کاری بعد و در مرحله پیش‌گشایش، خریداران و فروشندگان در دامنه نوسان ۱۰ درصدی (از ۹۰۰ تومان تا ۱۱۰۰ تومان) با یکدیگر رقابت می‌کنند تا اصطلاحا کشف قیمت صورت بگیرد. فرض کنید قیمتی که در این مرحله کشف می‌شود ۱۱۰۰ تومان باشد. پس از این مرحله، معاملات سهم به صورت عادی (حراج پیوسته) و با دامنه نوسان ۵ درصدی (از ۱۰۴۵ تا ۱۱۵۵ تومان) ادامه پیدا می‌کند و قیمت مرجع این مرحله همان قیمتی است که در مرحله قبل کشف شده است (یعنی همان ۱۱۰۰ تومان).

اگر می‌خواهید با جزئیات معاملات نمادهایی که مشمول گره معاملاتی می‌شوند بیشتر آشنا شوید، باید دستورالعمل مربوط به نحوه انجام معاملات در بورس (ماده ۲۲) را با دقت بخوانید.

ماده ۲۲: دستورالعمل اجرایی نحوه انجام معاملات در بورس اوراق بهادار تهران

بازگشایی نماد معاملاتی از طریق حراج ناپیوسته در بازه ۳۰ دقیقه‌ای با اعمال یک مرحله پیش‌گشایش، شروع و با اجرای حراج ناپیوسته پایان می‌یابد. پس از این مرحله، معاملات از طریق حراج پیوسته در زمان باقیمانده تا پایان جلسه معاملاتی و در دامنه نوسان مجاز روزانه قیمت انجام می‌شود. قیمت مرجع در دوره حراج پیوسته، قیمت کشف‌شده از طریق حراج ناپیوسته است.

تبصره ۱: درصورتی‌که در دوره حراج ناپیوسته معامله‌ای صورت نپذیرد یا معاملات انجام‌شده در دوره حراج ناپیوسته توسط بورس تیید نگردد، به تشخیص بورس و پس از اطلاع‌رسانی، حراج ناپیوسته موضوع این ماده برای یک‌بار دیگر در همان جلسه معاملاتی یا در ۹۰ دقیقه ابتدایی جلسه معاملاتی بعد قابل تکرار است. به هر ترتیب در صورت عدم کشف قیمت، آخرین قیمت پایانی نماد معاملاتی، قیمت مرجع در دوره حراج پیوسته خواهد بود.

تبصره ۲: در خصوص قیمت‌گذاری حق تقدم سهام برای اولین بار پس از افزایش سرمایه و در زمان عرضه حق تقدم استفاده‌نشده در صورت عدم کشف قیمت پس از دو نوبت حراج ناپیوسته، حراج ناپیوسته تا کشف قیمت تکرار می‌شود. در زمان عرضه حق تقدم استفاده‌نشده، مدت‌زمان حراج ناپیوسته از شروع عملیات حراج آغاز و تا پایان جلسه‌ی معاملاتی ادامه خواهد داشت.

تبصره ۳: در تمامی مواد این دستورالعمل، حراج ناپیوسته بدون محدودیت دامنه نوسان صورت می‌گیرد، مگر اینکه نوع محدودیت به‌صورت صریح بیان شده باشد.

افزایش سرمایه چیست