اخزا چیست؟
اوراق خزانه اسلامی یا به‌اختصار اخزا را می‌توانیم نوعی اوراق قرضه به شمار بیاوریم، با این تفاوت که اخزا بر خلاف اوراق قرضه، با فقه اسلام هم‌خوانی دارد و در نتیجه در کشور ما استفاده می‌شود. اسناد خزانه اسلامی یا اخزا را دولت منتشر می‌کند و با توجه به اینکه بازدهی آن معمولا بیشتر از بازدهی سود بانکی است، یکی از گزینه‌های جذاب سرمایه‌گذاری به حساب می‌آید.
اخزا یا اوراق خزانه اسلامی چیست و به چه منظوری ایجاد شده‌اند؟
می‌توان گفت سازوکار اوراق قرضه به این شکل است که صادرکننده این اوراق بدهی خود را به تعویق می‌اندازد. اخزا هم از این نظر با اوراق قرضه شباهت دارد و به‌طور کلی صادرکننده (که همان دولت است) با انتشار و فروش اخزا، تسویه بدهی خود را به زمانی در آینده موکول می‌کند. در واقع دولت با استفاده از این ابزار بدهی‌هایش را با پیمانکاران خصوصی که کاری برای دولت انجام داده‌اند و از دولت طلب دارند، تسویه می‌کند. سرمایه‌گذاران هم می‌توانند با خرید این اوراق پیش از تاریخ سررسید، به سودی مناسب و بدون ریسک دست پیدا کنند.
تفاوت اخزا و اوراق قرضه
فروش اسناد خزانه یا «treasury bonds» یکی از ابزارهای تامین مالی برای دولت‌هاست. وقتی دولتی اوراق خزانه منتشر می‌کند، این اوراق را در بازار بدهی می‌فروشد و از منابع حاصل از آن برای تسویه بدهی‌های جاری خود استفاده می‌کند. اما در اقتصادهای اسلامی این سازوکار پذیرفته نشده است و در نتیجه دولت‌های اسلامی به ابزار مالی جایگزینی نیاز دارند. جایگزین اسناد خزانه معمولی همین اسناد خزانه اسلامی یا اخزا است که دولت این اسناد را مستقیما در اختیار طلبکارانش قرار می‌دهد و به این طریق بدهی خود با آن‌ها را تسویه می‌کند. طلبکارانی هم که به‌جای بدهی خود اخزا دریافت کرده‌اند، می‌توانند این اوراق را در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس بفروشند و به پول برسند (برای آشنایی با تفاوت‌های بورس و فرابورس، مقاله “تفاوت بورس و فرابورس” را مطالعه کنید).
اوراق قرضه چیست؟ | بیشتر بخوانید
اخزا یا اوراق خزانه اسلامی چقدر سود دارد؟
قیمت اسمی ورقه‌های اخزا معمولا ۱۰۰ هزار تومان است، اما در زمان عرضه پایین‌تر از این قیمت معامله می‌شوند. خریداران اخزا می‌توانند در زمان عرضه این اوراق را بخرند و در تاریخ سررسید اخزاهایشان را به قیمت اسمی بفروشند. ضامن خرید اسناد خزانه اسلامی بانک مرکزی است که وظیفه دارد در زمان سررسید این اوراق را به قیمت اسمی بخرد.
سرمایه‌گذاران می‌توانند اخزاها را پیش از تاریخ سررسید و پایین‌تر از قیمت اسمی بخرند و در تاریخ سررسید با قیمت اسمی بفروشند و از محل این اختلاف قیمت سود ببرند. مثلا سرمایه‌گذار اخزایی با تاریخ سررسید هشت‌ماهه را که قیمت اسمی آن ۱۰۰ هزار تومان است با قیمت ۸۵ هزار تومان می‌خرد و در تاریخ سررسید با قیمت اسمی ۱۰۰ هزار تومان می‌فروشد و سود ۱۷.۶ درصدی کسب می‌کند.
نکته یک: سررسید اخزاها معمولا کمتر از یک سال است. تاریخ سررسید اخزاها را هم می‌توانید به صورت یک عدد در کنار نماد بورسی این اوراق مشاهده کنید. مثلا تاریخ سررسید اخزا۹۹۱۰۲۲ روز ۲۲ دی‌ماه ۱۳۹۹ است.
نکته ۲: اسناد خزانه اسلامی سود دوره‌ای (ماهانه یا فصلی) ندارد. یعنی اینکه هیچ‌گونه پرداخت میان‌دوره‌‌ای تحت عنوان سود به حساب دارندگانش واریز نمی‌شود. سود سرمایه‌گذاران فقط از مابه‌التفاوت قیمت خرید اوراق و ارزش اسمی دریافتی آن در تاریخ سررسید حاصل می‌شود.
انواع ریسک اخزا
به‌طور کلی می‌توان دو ریسک کلی برای اسناد خزانه اسلامی یا اخزا در نظر گرفت: ریسک نکول و ریسک نقدشوندگی
ریسک نکول
همان‌طور که اشاره کردیم، ضامن خرید اخزا در تاریخ سررسید بانک مرکزی است و تا زمانی که بانک مرکزی به فعالیتش ادامه می‌دهد این اوراق را در تاریخ سررسید خریداری خواهد کرد. به همین دلیل است که اخزا ریسک نکول ندارد و در دسته اوراق بهادار بدون ریسک قرار می‌گیرد.
ریسک نقدشوندگی اخزا
اگر در بازار ثانویه‌ای که اسناد خزانه خریدوفروش می‌شوند، حجم خریدوفروش کم باشد و دارندگان اسناد خزانه نتوانند هر زمان که بخواهند اوراق‌شان را بفروشند، می‌گوییم این اوراق ریسک نقدشوندگی دارند. در ایران اوراق اخزا در بازار فرابورس خریدوفروش می‌شود که به نقدشوندگی این اوراق کمک می‌کند. در حال حاضر ارزش معاملات روزانه اخزا در بازار مقدار قابل قبولی است و دارندگان این اوراق می‌توانند به‌راحتی اوراق‌شان را در روزهای کاری در بازار فرابورس بفروشند.
مزایای انتشار اسناد خزانه اسلامی
انتشار و خریدوفروش اسناد خزانه اسلامی یا اخزا برای سرمایه‌گذاران و صادرکننده (دولت) مزیت‌های مختلفی دارد. مزیت انتشار این اوراق برای سرمایه‌گذاران این است که می‌توانند با خریدوفروش این اسناد به سود تضمین‌شده (بدون ریسک) برسند.
اما انتشار و عرضه اخزا برای دولت می‌تواند مزایای متنوعی داشته باشد. دولت با عرضه این اوراق می‌تواند قبل از هر چیز بدهی‌های جاری‌اش را تسویه کند. دیگر اینکه دولت می‌تواند با این ابزار مالی نقدینگی را مدیریت کند. همچنین دولت می‌تواند برای تامین کسری بودجه هم از اخزا استفاده کند.
مهم‌ترین مزایای اخزا را می‌توانید در فهرست زیر ببینید:
- کمک به سیاست‌های پولی و مالی
- ایجاد سازوکاری برای تسویه بدهی‌های دولت
- سود بدون ریسک برای سرمایه‌گذاران
- ایجاد بستری مناسب برای توسعه و گسترش ابزارهای مالی بازار
- تامین کسری بودجه دولت و کمک به کاهش استقراض بین‌المللی
- قابلیت معامله در بازار ثانویه و نقدشوندگی بالا
- معافیت مالیاتی درآمد اسناد خزانه اسلامی
- ابزاری موثر برای بانک مرکزی برای تنظیم حجم نقدینگی
بازار باز بانکی چیست؟ | بیشتر بخوانید
نحوه خرید اخزا
خریدوفروش اخزا در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس ایران انجام می‌شود. فرآیند خرید این اسناد مشابه سایر اوراق بهادار با درآمد ثابت، از قبیل اوراق مشاركت و انواع صكوک، است. برای خرید اسناد خزانه اسلامی، كافی است به یكی از كارگزاری‌های عضو فرابورس ایران مراجعه كرده و نسبت به تكمیل فرم خرید اوراق بهادار اقدام كنید. اگر هم كد بورسی ندارید، می‌توانید پس از ثبت‌نام در سجام و دریافت کد بورسی، در یکی از کارگزاری‌ها حساب باز کنید و پس از آن برای خرید اسناد خزانه اسلامی به صورت حضوری یا آنلاین اقدام نمایید.
