اوراق قرضه چیست؟

اوراق قرضه یکی از انواع اوراق بهادار به شمار می‌رود و سندی است که طبق آن صادرکننده به خریدار یا سرمایه‌گذار بدهکار می‌شود. این اوراق در واقع مانند وام بانکی یکی از ابزارهای تامین مالی است که مطابق با آن، صادرکننده یا قرض‌گیرنده برای اجرای پروژه یا پروژه‌های جدیدش مبلغی را از خریداران اوراق دریافت می‌کند و در مقابل متعهد می‌شود این پول را با نرخ بهره‌ای مشخص طی بازه زمانی تعیین‌شده به خریداران اوراق پرداخت کند.

خوب است همین‌جا به این نکته اشاره کنیم که در ایران اوراق قرضه منتشر نمی‌شود و به جای آن شاهد انتشار انواع اوراق با درآمد ثابت (اوراق خزانه اسلامی یا اخزا، اوراق مشارکت، اوراق مرابحه، صکوک شرکتی و…) هستیم. آشنایی کلی با این اوراق می‌تواند برای درک بهتر انواع دیگر اوراق بهادار مفید باشد.

اخزا چیست | بیشتر بخوانید

معرفی انواع اوراق قرضه

به‌طور کلی اوراق قرضه را می‌توانیم به ۳ دسته تقسیم کنیم؛

اوراق قرضه دولتی

اوراقی که دولت‌ها منتشر می‌کنند با این هدف که هزینه‌های مختلف‌شان (دستمزد کارکنان، هزینه مالی پروژه‌ها و…) را تامین کنند. از آنجا که دولت‌ها را می‌توان شرکت‌های بزرگی در نظر گرفت که قرار نیست ورشکسته شوند، اوراق قرضه دولتی از کم‌ریسک‌ترین انواع اوراق قرضه به حساب می‌آیند.

اوراق قرضه شهرداری‌

ممکن است شهرداری‌ها در مقاطعی بخواهند برای ساخت مدرسه، بیمارستان، فرودگاه، خیابان و غیره هزینه کنند و در نتیجه خرجشان بیشتر از درآمدهایشان باشد. در این حالت شهرداری‌ها می‌توانند اوراق قرضه منتشر کنند و در واقع از مردم وام بگیرند و هزینه‌هایشان را پوشش بدهند.

اوراق قرضه شرکتی

شرکت‌ها هم می‌توانند برای تامین سرمایه مورد نیازشان اوراق قرضه منتشر کنند. اوراق قرضه شرکت‌ها در مقایسه با اوراق قرضه دولتی ریسک بالاتری دارند و از آن طرف بهره بیشتری هم نصیب سرمایه‌گذاران می‌کنند. تنوع اوراق قرضه شرکتی بیشتر است و از این نظر هم برای سرمایه‌گذاران جذابیت دارد.

 

تفاوت اوراق قرضه با سهام چیست؟

مهم‌ترین تفاوت اوراق قرضه شرکتی با سهام معمولی شرکت‌ها در این است که سهامداران عادی یک شرکت در واقع مالکان آن شرکت هستند و برای انتخاب هیئت‌مدیره شرکت حق رای دارند. اما دارندگان اوراق قرضه شرکت، طلبکاران شرکت به شمار می‌آیند و در شرکت هیچ مالکیتی ندارند. شرکت تحت هر شرایطی (حتی اگر ورشکسته شود) موظف است بدهی خود به طلبکاران را برگرداند، اما هیچ تعهدی وجود ندارد که شرکت پولی به سهامدارانش بپردازد.

اگر شرکتی ورشکسته شود و مالکان آن تصمیم به انحلال شرکت بگیرند، دارایی‌های آن (زمین، ساختمان، ماشین‌آلات و…) به فروش گذاشته می‌شود و مبلغ حاصل از فروش دارایی‌های شرکت اول از همه صرف تسویه حساب با طلبکاران (که دارندگان اوراق‌قرضه شرکت هم در این دسته قرار می‌گیرند) می‌شود و اگر بعد از این تسویه‌حساب‌ها پولی باقی نماند، چیزی هم به سهامداران نخواهد رسید.

اوراق اختیار فروش تبعی چیست

آیا اوراق قرضه با اوراق مشارکت تفاوت دارد؟

هرچند اوراق قرضه و اوراق مشارکت در عمل شباهت‌های زیادی با یکدیگر دارند، اما از نظر فنی فرق می‌کنند. اوراق قرضی مبتنی بر بهره‌اند و از آنجا که بهره از نظر اسلام ربا محسوب می‌شود و حرام است، در اقتصادهای اسلامی از این ابزار مالی استفاده نمی‌شود. برای رفع این مشکل فقهی است که در اقتصادهای اسلامی به جای اوراق قرضه از اوراق مشارکت استفاده می‌شود.

مهم‌ترین تفاوت اوراق قرضه و اوراق مشارکت در این است که مبالغ حاصل از فروش اوراق مشارکت لزوما باید در طرح یا پروژه‌ای مشخص سرمایه‌گذاری شود، در صورتی که این محدودیت درمورد اوراق قرضه وجود ندارد. تفاوت دیگر در این است که نرخ سود اوراق قرضه می‌تواند از پیش تعیین شود، اما در اوراق مشارکت نرخ سود قطعی در پایان اجرای پروژه محاسبه و به سرمایه‌گذار پرداخت می‌شود. پرداخت سود دوره‌ای اوراق مشارکت هم به‌صورت علی‌الحساب است.

نکته: اوراق قرضه در بازارهای جهانی از نظر ریسک سرمایه‌گذاری رتبه‌بندی می‌شوند. اوراق‌قرضه دولتی معمولا کمترین ریسک و البته پایین‌ترین نرخ بهره را دارند. اوراق‌قرضه شرکت‌های خصوصی اغلب در مقایسه با اوراق‌قرضه دولتی نرخ بهره بالاتری دارند. هر چقدر هم ریسک شرکتی بالاتر باشد، نرخ بهره اوراق‌قرضه آن بالاتر می‌رود. سرمایه‌گذاران هم دقت دارند که چنین اوراقی که ریسک بالاتری دارند، احتمال نکول آن‌ها هم بیشتر است.

 

نکته‌های مربوط به خریدوفروش اوراق مشارکت

همان‌طور که گفتیم، یکی از انواع اوراق درآمد ثابت که در ایران منتشر می‌شود، اوراق مشارکت است. اوراق مشارکت در واقع از طرف نهادهای دولتی و غیردولتی کشور (دولت، شهرداری‌ها، موسسات و نهادهای عمومی غیردولتی، موسسات عام‌المنفعه و شرکت‌های وابسته) و برای تامین مالی طرح‌ها و پروژه‌های این نهادها منتشر می‌شود.

نکته یک: اوراق مشارکت معمولا از طریق بورس یا شعب بانک‌های منتخب عرضه می‌شود. بدیهی است که برای خرید اوراق مشارکتی که در بورس عرضه می‌شود باید کد بورسی داشته باشید، اما خریدوفروش اوراقی که از طریق شعب بانک عرضه می‌شوند باید به شعب بانک‌های عامل مراجعه کنید.

نکته ۲: اوراق مشارکت از نظر پرداخت سود به ۲ دسته تقسیم می‌شوند. دسته اول اوراقی هستند که پرداخت سود دوره‌ای دارند و دسته دوم اوراقی هستند که پرداخت سود دوره‌ای ندارند و در تاریخ سررسید ارزش اسمی آن‌ها به دارندگان اوراق پرداخت می‌شود. منظور از ارزش اسمی هم مبلغی است که ناشر تعهد می‌کند در تاریخ سررسید به دارندگان اوراق پرداخت کند.

نکته ۳: این امکان وجود دارد که بعد از عرضه عمومی اوراق مشارکت، خریداران این اوراق در بازار ثانویه اقدام به خرید‌وفروش اوراق‌شان بکنند. سرمایه‌گذارانی که این نوع اوراق را در اولین روز عرضه خریداری می‌کنند، نرخ سودی که در نهایت دریافت خواهند کرد اصطلاحا نرخ سود اسمی نامیده می‌شود. ولی اگر سرمایه‌گذار بعدا و از طریق بازار ثانویه اقدام به خرید این اوراق کند، نرخ سودی که دریافت خواهد کرد نرخ سود تا تاریخ سررسید نامیده می‌شود.

 

صکوک چیست و چه فرقی با اوراق مشارکت دارد؟

صکوک یکی دیگر از انواع اوراق بهادار است که مانند اوراق مشارکت در اقتصادهای اسلامی کاربرد دارد. تفاوت اصلی صکوک و اوراق مشارکت در این است که اوراق مشارکت به پشتوانه یک پروژه فیزیکی منتشر می‌شود و مبالغ حاصل از فروش آن باید برای همان پروژه مصرف شود. اما ممکن است یک شرکت برای فعالیت‌های دیگری (خرید دارایی، تامین سرمایه در گردش و…) نیاز به تامین مالی داشته باشد که در این‌گونه موارد نمی‌شود از اوراق مشارکت استفاده کرد.

در چنین مواردی از صکوک استفاده می‌شود که این اوراق قابلیت معامله در بازار ثانویه را هم دارند. تفاوت صکوک و اوراق قرضه هم در این است که دارندگان صکوک مالک بخشی از دارایی‌های شرکت و منافع حاصل از آن هستند، در حالی که اوراق قرضه صرفا گواهی تعهد بدهی است (دارندگان اوراق‌قرضه مالک دارایی‌های شرکت به حساب نمی‌آیند).

صکوک چیست؟ | بیشتر بخوانید

چگونه اوراق مشارکت بخریم؟

اگر شما یک سرمایه‌گذار حرفه‌ای باشید، بدون شک خودتان بهتر می‌دانید روی کدام اوراق و به چه شکلی سرمایه‌گذاری کنید. اما اگر حرفه‌تان سرمایه‌گذاری نیست و صرفا به دنبال گزینه‌های جایگزین سپرده بانکی می‌گردید، بهتر است سراغ صندوق‌های با درآمد ثابت بروید. بخش عمده دارایی‌های این صندوق‌ها در اوراق بهادار با درآمد ثابت سرمایه‌گذاری می‌شود و گردانندگان این صندوق‌ها سعی می‌کنند روی اوراق مطمئنی که بهترین بازدهی را داشته باشد سرمایه‌گذاری کنند.

معمولا نرخ سود اوراق بهادار با درآمد ثابت بین ۳ تا ۶ درصد بالاتر از نرخ سود سپرده بانکی است و در نتیجه سودی که این صندوق‌ها می‌توانند به دارندگان واحدهایشان بپردازند بالاتر از سود سپرده‌های بانکی است. دلیل بالاتر بودن نرخ سود این اوراق ایجاد جذابیت برای خریداران است. پس با خرید واحدهای صندوق‌های با درآمد ثابت می‌توانید به‌صورت غیرمستقیم روی چنین اوراقی سرمایه‌گذاری کنید، بدون اینکه مستقیما درگیر خریدوفروش این اوراق شوید و وقت‌تان را صرف بررسی‌شان بکنید.